Κοινωνικές προκλήσεις

Οι κοινωνικές προκλήσεις της επόμενης δεκαετίας είναι κατεξοχήν διαθεματικές: δημόσια υγεία υπό την πίεση του περιβάλλοντος και της γήρανσης, ανθεκτικότητα απέναντι σε φυσικούς και τεχνολογικούς κινδύνους, ψηφιακός μετασχηματισμός με όρους εμπιστοσύνης και ένταξης, καθώς και βιώσιμη διαχείριση της πολιτιστικής μνήμης σε συνθήκες αβεβαιότητας. Το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ) στέκεται ακριβώς στο σημείο σύγκλισης αυτών των θεμάτων, μετατρέποντας την επιστημονική γνώση σε μετρήσιμο κοινωνικό αντίκτυπο, από την προληπτική ιατρική και την τεκμηριωμένη πολιτική μέχρι την προσβασιμότητα της πολιτιστικής κληρονομιάς για όλους.

Ως ενιαίο οικοσύστημα, το ΕΙΕ διασυνδέει ανθρωπιστικές και φυσικές επιστήμες για να απαντήσει σε σύνθετα κοινωνικά ερωτήματα. Το Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών (ΙΙΕ) τεκμηριώνει και ερμηνεύει τον ελληνικό και ευρωπαϊκό ιστορικό χώρο με σύγχρονες μεθόδους και ψηφιακές συλλογές. Το Ινστιτούτο Χημικής Βιολογίας (ΙΧΒ) αναπτύσσει ανακάλυψη φαρμάκων, ολιστικές προσεγγίσεις υγείας, βιοπληροφορική και βιοτεχνολογία. Το Ινστιτούτο Θεωρητικής και Φυσικής Χημείας (ΙΘΦΧ) σχεδιάζει προηγμένα υλικά και λύσεις φωτονικής, με ισχυρή υπολογιστική/θεωρητική συνιστώσα. Η συνύπαρξη αυτών των ικανοτήτων επιτρέπει στο ΕΙΕ να «ραφινάρει» επιστημονικές ιδέες σε εργαλεία που λύνουν πραγματικά κοινωνικά προβλήματα.

Εμβληματικές συνέργειες το αποδεικνύουν στην πράξη. Το ENVESOME, νέο έργο της ΕΕ που συντονίζει το ΕΙΕ, χαρτογραφεί το «εκθεσίωμα —το σύνολο της έκθεσης ενός ανθρώπου σε παραάγοντες που επηρεάζουν την υγεία του— και μετατρέπει την επιστήμη σε πρόληψη και πολιτική, διαθέτοντας εφαρμογή για πολίτες, σύστημα υποστήριξης αποφάσεων για φορείς και «βοηθό» για επαγγελματίες υγείας. Παράλληλα, το Athens Comprehensive Cancer Center (ACCC), με έμφαση στην εξατομικευμένη ογκολογία και στη διασύνδεση εργαστηρίων, πανεπιστημίων και νοσοκομείων, ενώνει βιοτράπεζες, ομικές τεχνολογίες και κλινική γνώση προς όφελος των ασθενών. Αυτές οι πρωτοβουλίες δείχνουν πώς η χημική βιολογία, τα προηγμένα υλικά και η ανάλυση δεδομένων συντονίζονται για να υποστηρίξουν υγιείς και συνεκτικές κοινωνίες.

Η ανοιχτή πρόσβαση και η πολιτιστική συμμετοχή αποτελούν κλειδί για την κοινωνική συνοχή. Το αποθετήριο «Ήλιος» διαθέτει ελεύθερα το επιστημονικό και ψηφιακό περιεχόμενο του ΕΙΕ. Παράλληλα, οι ψηφιακές υποδομές του ΙΙΕ (π.χ. PANDEKTIS, First Hellenic Republic 1821) και η δράση 100memories για τη Μικρασιατική προσφυγική μνήμη μετατρέπουν την ιστορική τεκμηρίωση σε ζωντανή δημόσια ιστορία, ενσωματώνοντας την έρευνα στην εκπαίδευση και στη συλλογική μνήμη.

Τέλος, η ποιότητα του ίδιου του ερευνητικού περιβάλλοντος είναι κοινωνική πρόκληση. Με νέα Επιτροπή Ισότητας και Αντι-Διακρίσεων και εγκεκριμένο Σχέδιο Δράσης για την Ισότητα των Φύλων (Gender Equality Plan) (2022–2025), το ΕΙΕ θωρακίζει ισότιμη συμμετοχή, διαφάνεια και ασφάλεια στον χώρο εργασίας, προϋποθέσεις για αριστεία χωρίς αποκλεισμούς και για έρευνα που κερδίζει την εμπιστοσύνη της κοινωνίας.