Ο Τομέας

Ο Τομέας Βυζαντινών Ερευνών ιδρύθηκε το 1960 ως Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών (ΚΒΕ) και είχε ως «υποτυπώδη πυρήνα και πρόδρομό του», κατά τον Διονύσιο Ζακυθηνό, τη λεγόμενη «Ἐπιτροπή διερευνήσεως, φωτογραφήσεως και καταλογογραφήσεως τῶν ἐν δημοσίοις Βιβλιοθήκαις, μοναστηριακοῖς ἱδρύμασι καὶ ἰδιωτικαίς συλλογαῖς ἀποκειμένων δημοσίων κλπ. ἐγγράφων τοῦ Βυζαντίου». Στα ενδιαφέροντα όμως του νέου ερευνητικού κέντρου, το 1960, εντάχθηκαν οι Βυζαντινές Σπουδές γενικότερα. Τα πρώτα «ομαδικά» προγράμματα που συγκροτήθηκαν ήταν οι «Παλαιογραφικές και Αρχειακές Έρευνες» και η «Βυζαντινή Χρονογραφία». Οι δύο παραπάνω μεγάλοι στόχοι του ΚΒΕ παρέμειναν ως ο πυρήνας της ερευνητικής πολιτικής του μέχρι τα μέσα περίπου της 10ετίας του 1980, μαζί με το πρόγραμμα της «Ιστορικής Γεωγραφίας του Ελληνικού Χώρου», αποφέροντας σημαντικά έργα. Με τον νόμο 1514 του 1985 το Κέντρο μετονομάστηκε σε Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών (ΙΒΕ). Η θεσμική αυτή αλλαγή, σε συνδυασμό με τις νέες τάσεις στη ιστορική έρευνα διεθνώς, οδήγησαν σε νέα δομή της ερευνητικής πολιτικής του ΙΒΕ. Τα παραπάνω «μείζονα» προγράμματα δεν καταργήθηκαν, αλλά μετεξελίχθηκαν και εξειδικεύθηκαν. Για παράδειγμα, oι «Αρχειακές, Παλαιογραφικές και Διπλωματικές Ερευνες», όπως ονομάστηκαν πλέον, παρέμειναν, ενώ το δεύτερο «μείζον» πρόγραμμα διασπάστηκε σε δύο μεγάλα προγράμματα: τη «Βυζαντινή Χρονογραφία» και το «Βυζάντιο και Σλαβοβαλκανικός κόσμος». Κατά τη δεκαετία του 1990, προστέθηκαν δύο νέα προγράμματα: «Βυζάντιο και Δύση» και «Καθημερινός και κοινωνικός βίος των Βυζαντινών».

Το 2012 το Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών μετεξελίχθηκε σε Τομέα Βυζαντινών Ερευνών (ΤΒΕ) του ενιαίου πλέον Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών, το οποίο είχε ως στόχο τη συνολικότερη και διαχρονική θεώρηση της ελληνικής ιστορίας. Ο Τομέας Βυζαντινών Ερευνών συνεχίζει να στοχεύει στην έρευνα της βυζαντινής ιστορίας και του βυζαντινού πολιτισμού, στη μελέτη των σχέσεων της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας με τη μεσαιωνική Ευρώπη, τα Βαλκάνια και την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, καθώς και στην έρευνα των λατινικών κυριαρχιών στον ελληνικό χώρο από τον 13ο μέχρι και τον 17ο αιώνα, μέσα από τη μελέτη φιλολογικών και αρχειακών πηγών, αρχαιολογικών μνημείων, αντικείμενων και έργων τέχνης.

Οι κυριότεροι ερευνητικοί στόχοι του Τομέα, οι οποίοι δομούνται σε ειδικές ερευνητικές κατευθύνσεις, είναι:

• Η μελέτη της κοινωνίας, της οικονομίας και των θεσμών της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από την ίδρυση μέχρι και την πτώση της, καθώς και των λατινικών κυριαρχιών στον ελλαδικό χώρο από τον 13ο μέχρι και τον 17ο αιώνα.
• Η διεύρυνση των ερευνητικών πεδίων με νέες προσεγγίσεις της βυζαντινής ιστορίας και της ιστορίας των λατινικών κυριαρχιών, όπως η ιστορία του φυσικού περιβάλλοντος και του κλίματος, η επιστήμη, η καθημερινή, κοινωνική και θρησκευτική ζωή της εποχής, η διεπιστημονική μελέτη του χώρου ή η συνύπαρξη Βυζαντινών και Δυτικών στις ελληνικές περιοχές υπό λατινική κυριαρχία.
• Η ανάδειξη με την καταγραφή και την καταλογογράφηση συλλογών βυζαντινών και μεταβυζαντινών μοναστηριακών αρχείων και βιβλιοθηκών.
• Η έκδοση αδημοσίευτων ελληνικών, λατινικών και ιταλικών αρχειακών πηγών για την ελληνική ιστορία κατά τον Μεσαίωνα.
• Η μελέτη και δημοσίευση αρχαιολογικών τεκμηρίων της βυζαντινής περιόδου και η διερεύνηση του «βίου» των αντικειμένων.
• Η δημιουργία τεχνικών υποδομών για βάσεις δεδομένων έρευνας και άλλες ψηφιακές εφαρμογές.
• Η διάχυση των αποτελεσμάτων της έρευνας μέσω επιστημονικών συνεδρίων, εργαστηρίων και κύκλων διαλέξεων για το ευρύ κοινό.

Ο Τομέας Βυζαντινών Ερευνών αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες ερευνητικές ομάδες βυζαντινολόγων στον κόσμο και έχει καθιερωθεί ως βασικός ερευνητικός πυρήνας σπουδών του Βυζαντίου και των Λατινικών Κυριαρχιών στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Ο Τομέας έχει διατηρήσει τη θέση του ως επιστημονικού χώρου αριστείας στις Βυζαντινές Σπουδές, χάρη στη συνεχή εργασία για την προετοιμασία, την έκδοση και τη συνθετική αξιοποίηση βυζαντινών και μεταβυζαντινών πρωτογενών πηγών, στις ικανότητες των ερευνητών του στη μελέτη αρχειακού υλικού και αφηγηματικών πηγών, καθώς και στις καινοτομίες του σε θέματα ιστορικής έρευνας, αναπτύσσοντας νέες κατευθύνσεις.