Ο Τομέας

Ο Τομέας Ελληνικής και Ρωμαϊκής Αρχαιότητας (ΤΕΡΑ) είναι ο νεότερος από τους τρεις Τομείς του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών. Ιδρύθηκε το 1979 ως αυτόνομο «Κέντρο Ελληνικής και Ρωμαϊκής Αρχαιότητος» του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών από τον μετέπειτα ακαδημαϊκό Μιχαήλ Β. Σακελλαρίου, με στόχο τη δημιουργία ενός πυρήνα συστηματικής μελέτης της Αρχαιότητας. Συνειδητή επιλογή του ιδρυτή και των πρώτων ερευνητών που το στελέχωσαν υπήρξε η ιδιαίτερη έμφαση στη μελέτη θεματικών περιοχών και χρονολογικών περιόδων, όπου η καθυστέρηση της έρευνας παρείχε γόνιμο έδαφος για τη θετική ελληνική συμβολή στον διεθνή επιστημονικό στίβο της σπουδής της Αρχαιογνωσίας.

Έρευνα

Καθ’ όλη την ανάπτυξη και εξέλιξη του άλλοτε ερευνητικού κέντρου, νυν Τομέα, ερευνήθηκαν και ερευνώνται πλείστες πτυχές της ιστορίας του ελλαδικού χώρου και των περιοχών που έδρασε ο Ελληνισμός κατά την αρχαιότητα, από τους προϊστορικούς χρόνους έως το (κατά την επικρατούσα ιστορική σύμβαση) τέλος του αρχαίου κόσμου τον 7ο αιώνα μ.Χ. Σταθερή και διαχρονική υπήρξε η πεποίθηση περί της χρησιμότητας της δημιουργίας μιας στιβαρής βάσης για την ιστορική έρευνα. Η βάση αυτή θα μπορούσε να δομηθεί αφ’ ενός με την εκτεταμένη δημοσίευση πρωτογενών τεκμηρίων (επιγραφών, νομισμάτων, αρχαιολογικών ευρημάτων), είτε μεμονωμένων είτε συνταγμάτων πηγών, κι αφ’ ετέρου με την συστηματική παραγωγή μελετών-εργαλείων που προωθούν την διείσδυση σε μια ιστορική πραγματικότητα, γεωγραφικών ή θεματικών προσωπογραφιών και μελετών ονομαστικής. Οι τομείς αυτοί ήταν κατά το τελευταίο τέταρτο του 20^ού αιώνα ένα ελάχιστα διερευνημένο πεδίο για την ελληνική αρχαιογνωστική κοινότητα. Το πάλαι ποτέ Κέντρο και σημερινός Τομέας Ελληνικής και Ρωμαϊκής Αρχαιότητας έδωσε μια νέα πνοή στην ελληνική ιστοριογραφία, μένοντας πάντα στην αιχμή της διεθνούς ιστορικής έρευνας, σε διάλογο και συνεργασία με φορείς από όλα τα μέρη του κόσμου, με ενημέρωση για τα επιτεύγματα, τις τάσεις και τις νέες μεθόδους που προστίθενται στη φαρέτρα του ιστορικού. Σήμερα, παραμένει η επιμονή στη γνώση των πρωτογενών πηγών, αλλά διευρύνονται συνεχώς τα επιστημονικά πεδία του Τομέα με την ενσωμάτωση διεπιστημονικών προσεγγίσεων, τεχνολογικών καινοτομιών, νέων μεθόδων, νέων ερευνητικών αντικειμένων, π.χ. ο εμπλουτισμός της κοινωνικής ιστορίας με τη μελέτη υπαλλήλων (subaltern) κοινωνικών ομάδων, η περιβαλλοντική ιστορία και η αλληλεπίδραση φύσης και ανθρώπινων κοινωνιών, οι χωρικές σπουδές (spatial studies).

Η περαιτέρω προώθηση της επιστημονικής ώσμωσης και των ερευνητικών συνεργειών με τους δύο αδελφούς Τομείς Βυζαντινών και Νεοελληνικών Ερευνών του ενιαίου (από το 2012) Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών, αναμένεται να ανοίξει νέους ορίζοντες και να εμπνεύσει νέες προοπτικές ιστορικής έρευνας σε διαχρονική βάση.

Στόχοι:

• Η ανανέωση των αρχαιογνωστικών σπουδών με την κατάρτιση ερευνητικής υποδομής, δια της συστηματικής συλλογής,  επεξεργασίας και δημοσίευσης τεκμηρίων, κυρίως φιλολογικών πηγών, επιγραφών και νομισμάτων. Η συλλογή εκτύπων επιγραφών και εκμαγείων νομισμάτων, σε συνδυασμό με τη μηχανοργάνωση αρχικά και πλέον με την ψηφιοποίηση των τεκμηρίων, εμπλουτίζει διαρκώς το αρχείο του Τομέα.
• Η συστηματική διερεύνηση όλων των γνωστικών περιοχών που υπηρετούνται στον Τομέα και η  παραγωγή νέας επιστημονικής γνώσης υψηλού επιπέδου και διεθνούς εμβέλειας, καθώς και η προσέλκυση πόρων μέσω εθνικών και διεθνών προγραμμάτων ή άλλων χρηματοδοτήσεων, ώστε να εξασφαλιστεί η συνέχεια των δραστηριοτήτων.
• Η χρήση καινοτόμων τεχνολογιών, όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η ψηφιακή χαρτογραφία, το πεδίο που ευρύτερα ονομάζεται digital humanities, εντάσσονται στην έρευνα προκειμένου να ανοίξουν νέες προοπτικές.
• Η εκπαίδευση νέων επιστημόνων, μέσω της παρακολούθησης διδακτορικών διατριβών, της συνδιοργάνωσης και συνδιδασκαλίας μεταπτυχιακών προγραμμάτων σπουδών, της οργάνωσης εκπαιδευτικών σεμιναρίων καθώς και εξειδικευμένων θερινών σχολείων.
• Η οργάνωση συνεδρίων και άλλων επιστημονικών εκδηλώσεων και η ανάπτυξη ευρύτατου δικτύου συνεργασιών με Έλληνες και ξένους επιστήμονες, ιδρύματα και οργανισμούς με στόχο την προώθηση των σύγχρονων επιστημονικών αναζητήσεων.
• Η εξωστρέφεια και η ελκυστική παρουσίαση της αρχαιογνωσίας σε ένα ευρύ κοινό, κάτι που επιτυγχάνεται με ανοιχτές εκδηλώσεις, με την εγκαινίαση μιας ελληνόγλωσσης εκδοτικής σειράς, με ιστορικά podcasts κλπ.

Επιτεύγματα

Κύριο επίτευγμα του Τομέα αποτελεί η αναγνώρισή του ως κορυφαίου ελληνικού φορέα παραγωγής επιστημονικού έργου με διεθνές κύρος στις αρχαιογνωστικές επιστήμες. Έχει λάβει επανειλημμένως θετικές αξιολογήσεις από διεθνείς ανεξάρτητες επιτροπές, ενώ ήδη ως αυτόνομο ερευνητικό κέντρο του ΕΙΕ είχε χαρακτηριστεί ως Ινστιτούτο Αριστείας το 2000 και το 2005. Το 2005 έλαβε τη  δεύτερη υψηλότερη βαθμολογία ανάμεσα στα εποπτευόμενα από τη ΓΓΕΤ ινστιτούτα, και την υψηλότερη ανάμεσα στα ινστιτούτα ανθρωπιστικών σπουδών. Ερευνητές του Τομέα έχουν αποσπάσει βραβεύσεις από ελληνικά και ξένα ιδρύματα.

Η επιστημονική παραγωγή του ΤΕΡΑ αποτυπώνεται εύγλωττα στις εκδόσεις του, που μαζί με τις χιλιάδες άρθρων των ερευνητών του σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά και συλλογικούς τόμους, αποτελούν σημαντική συμβολή στις αρχαιογνωστικές επιστήμες. Σήμερα, έπειτα από  30 χρόνια εκδοτικής δραστηριότητας, η επιστημονική προσφορά του ΤΕΡΑ περιλαμβάνει 90 τόμους μονογραφιών στη σειρά ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ και 21 άλλες εκδόσεις, καθώς και τη συστηματική έκδοση του επιστημονικού περιοδικού Τεκμήρια, που αριθμεί 19 τεύχη.