Ο Τομέας

Ο Τομέας Νεοελληνικών Ερευνών (ΤΝΕ) του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών (ΙΙΕ) ιδρύθηκε από τον Κ.Θ. Δημαρά, το 1960, ως Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών (ΚΝΕ). Στόχος ήταν η μελέτη και η τεκμηρίωση της ιστορίας του Νεότερου Ελληνισμού, από τον 15ο έως τον 19ο αιώνα. Παράλληλος στόχος ήταν η καθιέρωση των νεοελληνικών ιστορικών σπουδών ως αυτόνομου επιστημονικού πεδίου στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ανεξάρτητου από τη μελέτη της αρχαίας και βυζαντινής ιστορίας. Για τον Κ.Θ. Δημαρά ήταν επιβεβλημένη η συστηματική στροφή προς το πρωτογενές υλικό, η συγκρότηση ενός συνεκτικού corpus πηγών και η εκπόνηση εργαλείων έρευνας. Πρόκειται για την έννοια της «εθνικής απογραφής», για την ανάγκη δημιουργίας υποδομών, για την παραγωγή των «καλών εργαλείων». Στα πρώτα του βήματα το ΚΝΕ υπηρετούσε αυτούς τους επιστημονικούς στόχους, με διάθεση ανατροπής της τότε παραδοσιακής ιστοριογραφίας και των τρόπων προσέγγισης της νεοελληνικής πολιτισμικής ιστορίας. Τα μεγάλα κεφάλαια της δημαρικής ιστοριογραφίας επικεντρώνονταν στο Νεοελληνικό Διαφωτισμό, στη διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης και της νεοελληνικής ιδεολογίας, σε πολιτισμικές διασταυρώσεις, καθώς και στη διαπλοκή της λαϊκής με τη λόγια κουλτούρα. Στόχος ήταν η «επιστήμη των νεοελληνικών πραγμάτων» αξιοποιώντας τις κατακτήσεις της ευρωπαϊκής ιστοριογραφίας˙ μια συνολική μελέτη του Νέου Ελληνισμού, με έμφαση στην ιστορία των ιδεών και των νοοτροπιών.

Σήμερα, τα ίχνη των δημαρικών προσεγγίσεων είναι ακόμα ορατά, παρά το γεγονός ότι οι ερευνητικές κατευθύνσεις του νυν Τομέα Νεοελληνικών Ερευνών του ενιαίου Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών έχουν εμπλουτιστεί σημαντικά με νέα γνωστικά πεδία, καινοτόμες προσεγγίσεις, νέες μεθοδολογίες.

Ο Τομέας Νεοελληνικών Ερευνών σήμερα λειτουργεί σε στενή διασύνδεση με τους άλλους δύο Τομείς του ΙΙΕ και μελετούν την ελληνική ιστορία στη διαχρονία ακολουθώντας συναφείς ερευνητικές προσεγγίσεις. Στόχοι του ΤΝΕ σήμερα είναι:

• Η ανίχνευση, ο εντοπισμός και η ευρετηρίαση νέων ιστορικών πηγών, νέων τεκμηρίων, η κριτική ερμηνεία τους και η επανεκτίμησή τους.
• Η ενίσχυση και επέκταση των ερευνητικών πεδίων της πολιτικής, κοινωνικής, οικονομικής και πολιτισμικής Ιστορίας, που σχετίζονται με την ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τη σύγχρονη Ελλάδα αλλά και τον οθωμανικό κόσμο, στο πλαίσιο του ευρύτερου βαλκανικού, ευρωπαϊκού και μεσογειακού χώρου.
• Η καλλιέργεια εδραιωμένων γνωστικών πεδίων με νέα μεθοδολογικά εργαλεία, όπως η ιστορία του βιβλίου και των βιβλιοθηκών, η μελέτη της γραμματολογίας και της λογιοσύνης, η ιστορία των επιστημών, οι πολιτισμικές μεταφορές και η ιστορία των κοινοτήτων, η ιστορία της μετάφρασης και η μελέτη της ιστοριογραφίας.
• Η περαιτέρω ανάπτυξη πεδίων, όπως η σύγχρονη ελληνική πολιτική ιστορία, η ιστορία της τεχνολογίας, η ιστορία των θεσμών.
• Η προώθηση διεπιστημονικών και εξειδικευμένων προσεγγίσεων και η ανάπτυξη νέων, σύνθετων πεδίων έρευνας, όπως η ιστορία της μετακίνησης και της μετανάστευσης, η ιστορία της καθημερινότητας, η ιστορία των οικονομικών δικτύων και των διαπολιτισμικών σχέσεων, η ιδεολογική χρήση του ήχου και της μουσικής.
• Η ανάπτυξη νέων μεθοδολογιών για τη μελέτη του χώρου, όπως η ψηφιακή χαρτογραφία και η περιβαλλοντική ιστορία.

Οι ερευνητικές εργασίες του ΤΝΕ εκτελούνται από το ερευνητικό προσωπικό του ΙΙΕ, με τη συνεργασία υψηλής εξειδίκευσης επιστημόνων. Χρηματοδοτούνται από ελληνικά και διεθνή ανταγωνιστικά ερευνητικά προγράμματα, χορηγίες και άλλους πόρους. Η διάχυση και συζήτηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων με την ακαδημαϊκή κοινότητα πραγματοποιείται με συνέδρια, σεμινάρια, θερινά σχολεία. Τα ερευνητικά αποτελέσματα του ΤΝΕ απολήγουν σε μια σειρά αυτοτελών εκδόσεων στην ελληνική και σε ξένες γλώσσες, η οποία συμπληρώνεται από τα πρακτικά συνεδρίων, την έκδοση της ετήσιας διάλεξης Κ.Θ. Δημαρά και ειδικές επετειακές εκδόσεις, όπως η «Ιστορική Βιβλιοθήκη 1821». Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το ετήσιο ξενόγλωσσο επιστημονικό περιοδικό με κριτές Historical Review / Revue Historique, που κυκλοφορεί σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή, προκειμένου να συζητήσει θέματα της νεότερης και σύγχρονης ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού με διεθνείς συνομιλητές.