Αλχημεία στο Βυζάντιο: Εξερευνώντας μια συναρπαστική «τέχνη»

Το Μουσείο Κανελλοπούλου, το Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών Ελλάδος διοργανώνουν εργαστήριο με θέμα: «Αλχημεία στο Βυζάντιο: Εξερευνώντας μια συναρπαστική “τέχνη”». Το ΚΕΣ, στο πλαίσιο της ετήσιας σειράς εργαστηρίων του, στοχεύει στην υποστήριξη των Ελληνικών Σπουδών και του ευρύτερου πεδίου των Ανθρωπιστικών Επιστημών και στην προσφορά διαγενεακών, διεπιστημονικών ευκαιριών δια βίου μάθησης για το ευρύ κοινό.

Παρά την αυξανόμενη προσοχή, όμως, η αλχημεία στο Βυζάντιο παραμένει σε μεγάλο βαθμό άγνωστη στο ευρύ κοινό.

Η βυζαντινή αλχημεία βασίζεται στην ελληνο-αιγυπτιακή αλχημική παράδοση, την οποία συστηματοποιεί και επεκτείνει σημαντικά. Με την πάροδο του χρόνου, αλληλεπιδρά επίσης με την ισλαμική αλλά και τη μεσαιωνική λατινική αλχημεία. Είναι αξιοσημείωτο ότι σημαντικές εκφάνσεις αυτής της Τέχνης – όπως η θεώρησή της ως «θείο δώρο» και η εφαρμογή μαθηματικών αρχών σε αλχημικές διεργασίες – αναδύθηκαν πρώτα στο βυζαντινό πλαίσιο, πριν να εμφανιστούν σε άλλες παραδόσεις.

Θεματικοί άξονες – δομή του εργαστηρίου

Η προσέγγιση του θέματος θα δομηθεί πάνω στους ακόλουθους θεματικούς άξονες – πτυχές της βυζαντινής αλχημείας:

Ο συντονιστής θα παρουσιάσει τις παραπάνω θεματικές, δίνοντας έμφαση σε εξέχοντες αλχημικούς συγγραφείς, τα έργα και τις ιδέες τους, και οι συμμετέχοντες/ουσες θα λάβουν μέρος ενεργά στον διάλογο και θα εμβαθύνουν στην εξέλιξη της βυζαντινής αλχημείας. Η παρουσίαση θα βασιστεί σε πρωτογενείς πηγές, κυρίως βυζαντινούς αλχημικούς κώδικες, αλλά και σε δευτερογενή βιβλιογραφία. Δέκα ημέρες πριν τη διεξαγωγή του εργαστηρίου, όλα τα άτομα που θα συμμετάσχουν θα λάβουν σχετικό υλικό το οποίο μπορούν προαιρετικά να μελετήσουν εκ των προτέρων.

Στο τέλος του εργαστηρίου, οι συμμετέχοντες/ουσες θα έχουν την ευκαιρία να λάβουν μέρος σε δύο δράσεις. Αρχικά, θα παρακολουθήσουν την αναπαραγωγή από τον συντονιστή μιας ελληνοαιγυπτιακής συνταγής, ικανής να μεταχρωματίσει ένα αργυρό αντικείμενο ώστε να μοιάζει με χρυσό. Αυτή η πρακτική επίδειξη στοχεύει να αναδείξει τη ρεαλιστική πλευρά της αλχημείας και να προκαλέσει συζήτηση σχετικά με τους σκοπούς της (κατασκευή χρυσού ή απομίμηση χρυσού;). Η διαδικασία είναι απολύτως ασφαλής και θα διεξαχθεί σε εξωτερικό, καλά αεριζόμενο χώρο.

Στη συνέχεια, και έχοντας ήδη ενημερωθεί για τη σχέση αλχημείας και μεταλλοτεχνίας/χρυσοχοΐας, οι συμμετέχοντες/ουσες θα προσεγγίσουν με τη βοήθεια του χρυσοχόου–μελετητή Άκη Γκούμα τα όρια της αλχημικής εξαπάτησης. Μέσω της παρουσίασης πτυχών της χρυσοχοϊκής τέχνης, με παραδείγματα από τη συλλογή βυζαντινών κοσμημάτων του Μουσείου Κανελλοπούλου, θα διαπιστώσουν αν ένας έμπειρος τεχνίτης μπορούσε όντως να εξαπατηθεί, αλλά παράλληλα αν υλικά φτιαγμένα με αλχημικές τεχνικές θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε ένα χρυσοχοϊκό εργαστήριο.

Στόχοι

Oι συμμετέχοντες/ουσες στο εργαστήριο αναμένεται να:

Αιτήσεις και συμμετοχή

Οι ενδιαφερόμενοι/ες καλούνται να υποβάλουν ηλεκτρονικά ατομική αίτηση συμμετοχής για το εργαστήριο, στην οποία θα πρέπει να συμπληρώσουν:

• τα προσωπικά τους στοιχεία και την ιδιότητά τους (π.χ. σπουδές ή επάγγελμα),
• μια σύντομη περιγραφή, η οποία δεν θα ξεπερνάει τη μία παράγραφο, με τις προσδοκίες, το κίνητρο συμμετοχής τους, ή και θέματα που τους προβληματίζουν σε σχέση με το θέμα.
• ένα σύντομο βιογραφικό σημείωμα (χρονολογικό) το οποίο δεν πρέπει να ξεπερνά τις 150 λέξεις.

Το ΚΕΣ, το Μουσείο Κανελλοπούλου και το ΕΙΕ θα χορηγήσουν στους/στις συμμετέχοντες/συμμετέχουσες ευχαριστήρια επιστολή που θα πιστοποιεί τη συμμετοχή τους στο εργαστήριο.

Όλοι/ες οι αιτούντες/ούσες θα ειδοποιηθούν μέχρι τις 8 Οκτωβρίου 2024 με μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου για την εξέλιξη της αίτησής τους. Οι συμμετέχοντες/ουσες χρειάζεται να επιβεβαιώσουν τη συμμετοχή τους με μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και θα ενημερωθούν για τη συμμετοχή τους και σχετικές φόρμες που θα χρειαστεί να υποβάλουν. Για διευκρινίσεις σχετικά με το εργαστήριο και τη διαδικασία των αιτήσεων μπορείτε να απευθύνεστε καθημερινά (10:00 π.μ.–5:00 μ.μ.) στο Κέντρο Ελληνικών Σπουδών και στο Μουσείο Κανελλοπούλου (210 3319300).

Στη συνέχεια, και έχοντας ήδη ενημερωθεί για τη σχέση αλχημείας και μεταλλοτεχνίας/χρυσοχοΐας, οι συμμετέχοντες/ουσες θα προσεγγίσουν με τη βοήθεια του χρυσοχόου–μελετητή Άκη Γκούμα τα όρια της αλχημικής εξαπάτησης. Μέσω της παρουσίασης πτυχών της χρυσοχοϊκής τέχνης, με παραδείγματα από τη συλλογή βυζαντινών κοσμημάτων του Μουσείου Κανελλοπούλου, θα διαπιστώσουν αν ένας έμπειρος τεχνίτης μπορούσε όντως να εξαπατηθεί, αλλά παράλληλα αν υλικά φτιαγμένα με αλχημικές τεχνικές θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε ένα χρυσοχοϊκό εργαστήριο.

Αίτηση συμμετοχής