Αρχεία Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως

Το έργο Αρχεία Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως συνεχίζει το Πρόγραμμα Θεσμοί και ιδεολογία στη νεοελληνική κοινωνία (15ος-19ος αι.), το οποίο περί το 1980 σχεδιάστηκε από τον Δημήτρη Γ. Αποστολόπουλο, στεγάστηκε στο Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και στελεχώθηκε αργότερα από τον Παναγιώτη Μιχαηλάρη και τη Μάχη Παΐζη-Αποστολοπούλου. Πρωταρχικός στόχος του έργου είναι η μελέτη της ιστορίας των χριστιανικών πληθυσμών που μετά τη κατάλυση του βυζαντινού κράτους εντάχθηκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Καθώς το τμήμα αυτό της ελληνικής κοινωνίας εκφράστηκε μέσα από τους εκκλησιαστικούς θεσμούς – δεδομένου ότι αυτοί ήταν οι μόνοι που νομιμοποιήθηκαν από τον κυρίαρχο –, οι θεσμοί αυτοί αποτελούν το κύριο αντικείμενο του έργου. Συγκεκριμένα μελετώνται:

• η ιστορία του θεσμού του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως μέσα από τις υστεροβυζαντινές και μεταβυζαντινές αρχειακές πηγές, θεσμού βυζαντινού που κατά τη μεταβυζαντινή περίοδο εντάχθηκε στην οθωμανική έννομη τάξη με νέου τύπου υποχρεώσεις, απέκτησε αυξημένες δικαιοδοτικές αρμοδιότητες, ενώ παράλληλα λειτούργησε και ως θεσμός εξουσίας για την κοινωνία των χριστιανών,
• οι αρχειακές πηγές που αφορούν τους εκκλησιαστικούς θεσμούς στην περιφέρεια, τις εκκλησιαστικές δηλαδή διοικητικές μονάδες (μητροπόλεις, αρχιεπισκοπές, επισκοπές και εξαρχίες) και τα μοναστικά ιδρύματα.

Κεντρικοί στόχοι του έργου είναι:

• η συγκέντρωση, επεξεργασία, ταξινόμηση και έκδοση των πράξεων, των αποφάσεων δηλαδή του Οικουμενικού Πατριαρχείου,
• η καταχώριση των πατριαρχικών πράξεων σε ηλεκτρονική βάση δεδομένων, την οποία το έργο φιλοδοξεί να προσφέρει σε ανοιχτή πρόσβαση,
• η έκδοση των επιτομών των πατριαρχικών πράξεων της μεταβυζαντινής περιόδου, σε συνέχεια του πολύτομου έργου που εξέδωσαν οι Γάλλοι Assomptionnistes για τη βυζαντινή περίοδο (Les Regestes des actes du patriarcat de Constantinople),
• η έκδοση των επίσημων και των ιδιωτικών νομοκανονικών συλλογών της μεταβυζαντινής περιόδου που ήταν σε χρήση από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, σε συνέχεια της έκδοσης έργων όπως Το Νόμιμον της Μεγάλης Εκκλησίας 1564 – ci 1593. (2 τ.)
• η παραγωγή επιστημονικών μελετών που αξιοποιούν τα ευρήματα των αρχειακών ερευνών,
• η οργάνωση συνεδρίων και διαλέξεων σχετικών με την ιστορία του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως.

Τα πορίσματα του ερευνητικού έργου έχουν παρουσιαστεί διαχρονικά σε πλήθος μονογραφιών, άρθρων και επιστημονικών εκδηλώσεων. Το έργο συνεχίζει στο πλαίσιο των εκδόσεων του ΙΙΕ/ΕΙΕ τις σειρές

• Επίσημα κείμενα του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Τα σωζόμενα από την περίοδο 1454-1498 και II.  Tα σωζόμενα από την περίοδο 1498-1565
• Οι πράξεις του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Επιτομή-Παράδοση-Σχολιασμός. Ι. 1454-1498

Το έργο (το οποίο φιλοξενείται και στην ερευνητική κατεύθυνση Αρχειακές, Διπλωματικές και Παλαιογραφικές Έρευνες του Τομέα Βυζαντινών Ερευνών) φιλοδοξεί να διευρύνει την ήδη υπάρχουσα επιστημονική συνεργασία-επικοινωνία με φορείς και επιστήμονες του εξωτερικού που θεραπεύουν παρόμοια γνωστικά αντικείμενα από άλλες οπτικές γωνίες (ενδεικτικά Collège de France, CNRS, Österreichische Akademie der Wissenschaften, κ.ά.).