ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ > Τομέας Νεοελληνικών Ερευνών

Ιστορία του Πολιτισμού: Παιδεία, Θεσμοί, Τέχνη

Οικονομική και Κοινωνική Ιστορία

Πολιτική Ιστορία

 


 

Νεοελληνική Γραμματολογία και Ιστορία των Ιδεών (15ος-20ός αι.)

Η Γραμματολογία είναι αντικείμενο της επιστήμης της Φιλολογίας, της Ιστορίας καθώς και της Πολιτισμικής Ιστορίας. Η Γραμματολογία μελετά το σύνολο των γραπτών τεκμηρίων μιας εθνικής ή γλωσσικής ομάδας, αλλά προνομιακό της πεδίο είναι η μελέτη των λογοτεχνικών κειμένων, όσων δηλαδή ανήκουν στον έντεχνο και αισθητικά επεξεργασμένο λόγο. Το πρόγραμμα Νεοελληνική Γραμματολογία και Ιστορία των Ιδεών μελετά την ιστορία της νεοελληνικής γραμματείας από τον 15ο έως τον 20ό αιώνα, επιχειρώντας να ανιχνεύσει τις κάθε λογής οσμώσεις με την ευρωπαϊκή κυρίως πολιτισμική πραγματικότητα, χωρίς να περιορίζεται στη μελέτη των λογοτεχνικών κειμένων, παντρεύοντας τη ματιά του φιλολόγου με εκείνη του ιστορικού, με στόχο να κατανοήσει πληρέστερα φαινόμενα παιδείας και πολιτισμού. Τα ερευνητικά έργα που απαρτίζουν το πρόγραμμα Νεοελληνική Γραμματολογία και Ιστορία των Ιδεών 15ος-20ός αι. μελετούν κείμενα της νεοελληνικής γραμματείας στο πλαίσιο της Πολιτισμικής ιστορίας και της Ιστορίας των ιδεών, εστιάζοντας στις πολιτισμικές μεταφορές που διαμορφώνουν ρεύματα ιδεών, τάσεις και απόψεις, τεχνοτροπίες και είδη. Ειδικότερα, τα ερευνητικά έργα εστιάζουν στην ιστορία της νεοελληνικής γραμματείας, στην ιστορία της λογιοσύνης, στην ιστορία των εννοιών, στην ιστορία των μεταφράσεων, στην ιστορία της φιλοσοφίας, στην ιστοριογραφία κ.ά.
Πληροφορίες για την αρχική μορφή του προγράμματος και τις δραστηριότητές του: Ενημερωτικό Δελτίο ΙΝΕ/ΕΙΕ, τχ. 31, 2006, σ. 26 και τχ. 33, 2008, σ. 41-42.

 

Ιστορικό

Η μελέτη της νεοελληνικής γραμματείας με άξονα την Ιστορία των ιδεών αλλά και με στόχο την αξιοποίηση κάθε γραπτού τεκμηρίου για την ιστορία του νέου ελληνισμού υπήρξε πάντα ανάμεσα στα κύρια επιστημονικά πεδία του άλλοτε Κέντρου Νεοελληνικών Ερευνών, δηλαδή ήδη από την ίδρυση του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών τη δεκαετία του 1960. Αργότερα, ενώ τα βασικά ερευνητικά εργαλεία (ευρετήρια, κατάλογοι βιβλιοθηκών, εκτεταμένες αποδελτιώσεις ποικίλων γραπτών τεκμηρίων κ.ά.) ήταν πάντα μέσα στους κεντρικούς στόχους του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Ερευνών, αλλά και προκειμένου να καλυφθούν ειδικότερα οι φιλολογικές δραστηριότητες των ερευνητών του στο πλαίσιο και μιας συγκριτολογικής οπτικής, το 2001 ξεκίνησε να λειτουργεί το «Σεμινάριο Συγκριτικής γραμματολογίας και Ιστορίας των ιδεών». Ως εξέλιξη των εργασιών του Σεμιναρίου, το 2006, η ιστορικο-φιλολογική πτυχή του Ινστιτούτου αναδείχθηκε ακόμα περισσότερο υιοθετώντας νέες οπτικές και νέες μεθοδολογίες: τότε δημιουργήθηκε το πρόγραμμα «Γραμματολογία, 15ος-19ος αι.», το οποίο αργότερα προσδιόρισε ακόμα σαφέστερα τους στόχους και το αντικείμενό του και ονομάστηκε «Νεοελληνική γραμματολογία και Ιστορία των ιδεών, 15ος-20ός αιώνας».

 

Μέλη

Ουρανία Πολυκανδριώτη, διευθύντρια ερευνών (Υπεύθυνη Προγράμματος)
Γιώργος Τόλιας, διευθυντής ερευνών ΙΙΕ/ΕΙΕ
Σοφία Ματθαίου, κύρια ερευνήτρια ΙΙΕ/ΕΙΕ
Αλεξάνδρα Σφοίνη, διευθύντρια ερευνών ΙΙΕ/ΕΙΕ
Νικήτας Σινιόσογλου, κύριος ερευνητής ΙΙΕ/ΕΙΕ

 

Άλλα Μέλη
Φιλοξενούμενη ερευνήτρια:
Άννα Ταμπάκη, καθηγήτρια, Τμήμα Θεατρικών Σπουδών, ΕΚΠΑ

 

Ερευνητικά 'Εργα

α. Ιστορία και είδη της νεοελληνικής γραμματείας (18ος-20ός αι.)
Η έρευνα επικεντρώνεται στη μελέτη κειμένων λογοτεχνικών αλλά και όσων βρίσκονται στις παρυφές του λογοτεχνικού κανόνα, και μελετά τη διαμόρφωση και την εξέλιξη των ειδών την εποχή της νεωτερικότητας, σε συνάφεια με τα πολιτισμικά και ιστορικά τους συμφραζόμενα. Η μελέτη της λογοτεχνίας εδώ λειτουργεί ως πηγή για την Πολιτισμική ιστορία και την Ιστορία των ιδεών, με κεντρικό μεθοδολογικό εργαλείο τη θεωρία των πολιτισμικών μεταφορών.
Τίθενται ζητήματα σχετικά:

  • με τη δημιουργία και την εξέλιξη ειδών ή αφηγηματικών τύπων, και τις πολιτισμικές συνιστώσες της διαμόρφωσής τους,
  • με τη σχέση Λογοτεχνίας και Ιστορίας,
  • με τις σχέσεις λογοτεχνικών κειμένων και αναγνωστικού κοινού.

Ειδικότερα διερευνώνται:

  • τα είδη του προσωπικού λόγου (απομνημόνευμα, αυτοβιογραφία, 18ος-20ός αι.),
  • η ιστοριόθεμη λογοτεχνία (19ος-20ός αι.),
  • οι πολιτισμικές μεταφορές (19ος-20ός),
  • η λογοτεχνία για παιδιά και νέους (19ος αι.),
  • η λαϊκή λογοτεχνία και η λαϊκότητα της λογοτεχνίας (19ος αι.),
  • η ταξιδιωτική γραμματεία.

Ερευνητής: Ουρανία Πολυκανδριώτη

 

β. Οι λόγιοι του 19ου αιώνα
Ερευνώνται οι λόγιοι του ελληνικού 19ου αιώνα, στο πλαίσιο των θεσμών που συνδέονται με τη διαμόρφωση και την ιδεολογία του νεοπαγούς κράτους. Πρόκειται για μια ομάδα ανθρώπων με ευρωπαϊκή παιδεία, οι οποίοι συνέβαλαν ουσιαστικά στη θεμελίωση αυτών των θεσμών και επάνδρωσαν τους διοικητικούς μηχανισμούς του κράτους. Το πολύπλευρο έργο και η πολυπραγμοσύνη τους δεν εκφράζει μόνο τις καταβολές, την παιδεία ή τις πνευματικές ανησυχίες του καθενός, αλλά και τις «πραγματικές» ανάγκες που καλούνταν να εξυπηρετήσουν. Αντανακλά κατά συνέπεια και τις κοινωνικές και πολιτικές μεταβολές που συντελούνταν κατά την περίοδο αυτή. Μελετώνται επίσης πρόσωπα που έδρασαν κατά τη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης του 1821 συνεισφέροντας στη διοικητική και πολιτική οργάνωση του υπό συγκρότηση κράτους.

Ερευνήτρια: Σοφία Ματθαίου, κύρια ερευνήτρια

 

γ. Ουμανιστικές παραδόσεις: ελληνικές σπουδές, φιλολογία, αρχαιολογία
Το ερευνητικό αυτό έργο επιχειρεί ερμηνευτικές προσεγγίσεις ορισμένων όψεων του ζητήματος των προσλήψεων και χρήσεων της αρχαίας κληρονομιάς. Έμφαση δίνεται σε θέματα στενά συνδεδεμένα με την νεώτερη ελληνική πνευματική ιστορία, όπως την ανάκτηση της αρχαίας ελληνικής κληρονομιάς και την ενσωμάτωσή της στο νεώτερο εθνικό οικοδόμημα, έτσι όπως αυτή προτάθηκε από τον Αδαμάντιο Κοραή και τη γαλλική διανόηση του ύστερου διαφωτισμού, τις τύχες των ιδεών αναβίωσης της αρχαιότητας που επεξεργάσθηκε ο φιλελληνισμός, την ιστορία και τον εθνικό χαρακτήρα της ελληνικής αρχαιολογίας. Η μελέτη συμπληρώνεται από εργασίες σχετικές με τις πρώιμες εκδηλώσεις των φαινομένων, κατά την ουμανιστική περίοδο.
Στο πλαίσιο αυτό μελετάται η συγκρότηση της επιστήμης της Kλασικής Φιλολογίας στην Eλλάδα του 19ου αιώνα, μια διαδικασία η οποία συνδέεται στενά με τις συνθήκες οικοδόμησης του νέου κράτους. Εξετάζονται οι αντικειμενικοί και ιδεολογικοί παράγοντες που προσδιόρισαν τα όρια μιας κατεξοχήν «ευνοημένης» στις λόγιες συνειδήσεις επιστήμης.

Ερευνητές: Γιώργος Τόλιας, διευθυντής ερευνών
Σοφία Ματθαίου, κύρια ερευνήτρια

 

δ. Μεταφράσεις, έννοιες, σύμβολα  (15ος – 19ος αιώνας)
Αντικείμενο του έργου είναι η ιστορική προσέγγιση του μεταφραστικού φαινομένου στη διαχρονία, από τον 15ο έως τον 19ο αιώνα, ανάλογα με τις κοινωνικές και πολιτισμικές συγκυρίες και τις αναγκαιότητες του τουρκοκρατούμενου και του βενετοκρατούμενου ελληνισμού, του ελεύθερου κράτους και της διασποράς. Στόχος είναι να παρουσιαστεί η γλωσσομάθεια και η μεταφραστική παραγωγή των Ελλήνων σε συνδυασμό με τις ιδέες, αξίες και συμπεριφορές που διαχέονται στον ελληνικό πολιτισμικό χώρο, ώστε να σκιαγραφηθούν, όσο το δυνατόν με ακρίβεια, η διαδικασία των πολιτισμικών μεταφορών και προσμείξεων, οι δεκτικότητες και οι αντιστάσεις του ελληνικού χώρου, καθώς και το ειδολογικό πρόσωπο της μεταφραστικής παραγωγής. Στο πλαίσιο αυτό διενεργείται τεκμηρίωση του καταλόγου αυτοτελών έντυπων και χειρόγραφων μεταφράσεων για τους αιώνες 15ο-19ο. Χωριστή κατηγορία αποτελούν τα εργαλεία της γλωσσομάθειας (λεξικά, γραμματικές, μέθοδοι εκμάθησης, διάλογοι), τα αυτοτελή ξενόγλωσσα δημοσιεύματα, καθώς και οι μεταφράσεις από τα αρχαία ελληνικά (βλ. Ενημερωτικό Δελτίο ΚΝΕ/ΕΙΕ, τχ. 3, Ιούνιος 1991, σ. 3-8).
Παράλληλα, επιχειρείται ανίχνευση των λεξιλογίων, των εννοιολογικών εργαλείων και των ειδικών ορολογιών, καθώς και των συμβόλων που χρησιμοποιήθηκαν ως έκφραση του νέου ελληνισμού. Η έρευνα προϋποθέτει τη συστηματική αποδελτίωση ενός ιστορικού υλικού πολλαπλής τονικότητας (κυρίως μεταφράσεις αλλά και πρωτότυπα έργα) και επικεντρώνεται κατ’ αρχάς στη συγκρότηση ενός αρχείου βασικών όρων, εννοιών και συμβόλων του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και της Επανάστασης (βλ. Ενημερωτικό Δελτίο ΚΝΕ/ΕΙΕ, τχ. 24, Δεκέμβριος 1999, σ. 18).

Βάση Δεδομένων
Η τεκμηρίωση της Βάσης Δεδομένων των Νεοελληνικών Μεταφράσεων 15ου-19ου αιώνα συνεχίζεται με ταυτίσεις πρωτοτύπων και μεταφράσεων, αυτοψίες, μικροφωτογραφήσεις προλόγων, καταλογογράφηση περιοδικών αποκείμενων στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, την Εθνική Βιβλιοθήκη, τη Βιβλιοθήκη της Βουλής, το ΙΙΕ/ΕΙΕ, κ.ά. βιβλιοθήκες. Στη Βάση Δεδομένων, η οποία μέχρι στιγμής περιέχει περίπου 3.500 εγγραφές, εργάζονται φοιτητές που πραγματοποιούν την πρακτική τους άσκηση από το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας και το Τμήμα Γαλλικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.

Ερευνήτρια:  Αλεξάνδρα Σφοίνη, κύρια ερευνήτρια

 

ε. Βιβλιογραφία και Ψηφιακός Άτλαντας Φιλελληνισμού

Το έργο αποβλέπει στον εμπλουτισμό της βιβλιογραφίας του φιλελληνισμού και στην προβολή της φιλελληνικής δραστηριότητας. Στο πλαίσιο αυτό επανεκδόθηκε το βιβλίο αναφοράς της Λουκίας Δρούλια Philhellénisme. Ouvrages inspirés par la guerre de l Indépendance grecque 1821-1833, Seconde édition revue et corrigée sous la direction de Alexandra Sfoini, ΙΙΕ/EIE, Aθήνα 2017, 536 σελ., προσαυξημένο με σημαντικές προσθήκες προερχόμενες από τις νέες αποδελτιώσεις των επιστημονικών συνεργατών (Στάθης Φινόπουλος, Μίρκα Παλιούρα, Κωνσταντίνος Μάρας, Κωνσταντίνος Αρνιακός, Κώστας Λάππας). Παράλληλα, σχεδιάζεται η δημιουργία ενός διαρκώς εμπλουτιζόμενου διαδικτυακού τόπου, όπου θα συγκεντρωθούν πρωτότυπα φιλελληνικά δημοσιεύματα και εικονογραφικό υλικό. Στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού χρηματοδοτούμενου προγράμματος του ΙΙΕ Αναβαθμίς προβλέπεται το έργο «Ψηφιακός Άτλαντας Φιλελληνισμού» που θα καταγράψει τις διαδρομές των φιλελλήνων. Το έργο θα αποτελέσει σημαντική συμβολή σε ένα θέμα διεθνούς ενδιαφέροντος.

Ερευνητές: Αλεξάνδρα Σφοίνη, κύρια ερευνήτρια
Γιώργος Τόλιας, διευθυντής ερευνών

 

στ. Νεοελληνική φιλοσοφία, δοκίμιο και στοχασμός
Αντικείμενο της έρευνας είναι τα πνευματικά περιεχόμενα της νεοελληνικής ταυτότητας, όπως τα συζήτησαν φιλόσοφοι και στοχαστές από την Άλωση ως τον εικοστό αιώνα. Η οπτική γωνία είναι αυτή της Ιστορίας της Φιλοσοφίας σε συνδυασμό με εργαλεία της Ιστορίας των Ιδεών. Ερευνώνται ζητήματα όπως: η ένταση μεταξύ της πρόσληψης της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας και της Ορθοδοξίας· η αμφίθυμη σχέση των νεοελλήνων στοχαστών με την νεωτερικότητα· κι η μεταφορά εννοιών της δυτικής φιλοσοφίας στο νεοελληνικό πλαίσιο. Οι όψεις αυτές της αδιάλειπτης –και συχνά φορτισμένης– προσπάθειας για τον εννοιολογικό προσδιορισμό της νεοελληνικής αυτοσυνειδησίας δεν περιορίζονται στον χώρο της φιλοσοφίας, αλλά κατοπτρίζονται ποικιλοτρόπως και σε είδη του λόγου που έχουν έντονο το υποκειμενικό στοιχείο, όπως είναι ο νεοελληνικός δοκιμιακός λόγος κατά τον εικοστό αιώνα, το ημερολόγιο και η εξομολογητική γραφή.

Ερευνητής: Νικήτας Σινιόσογλου, κύριος ερευνητής

 

ζ. Περιηγητικά Κείμενα για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη – Ανατολική Μεσόγειο
Αντικείμενο του έργου είναι να συγκεντρώσει και να συστηματοποιήσει το υλικό της ξενόγλωσσης ταξιδιωτικής γραμματείας (κείμενο και εικονογράφηση) που αναφέρεται στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και την Ανατολική Μεσόγειο από τον 15ο έως και τις αρχές του 20ού αιώνα. Μέχρι τώρα έχουν αποδελτιωθεί από αυτοψίες τα περιεχόμενα εκδοθέντων περιηγητικών έργων για την υπό μελέτη περιοχή και έχουν ενταχθεί 2500 περίπου δελτία στις Βάσεις Δεδομένων. Το κάθε δελτίο περιέχει πληροφορίες (α) για την κάθε συγκεκριμένη έκδοση, (β) για τον ταξιδιώτη, τους στόχους του και το δρομολόγιό του αναλυτικά (καταγραφή τοπωνυμίων), (γ) για την εικονογράφηση, σε ξεχωριστή Βάση Δεδομένων.
Ειδικότερα, το πρόγραμμα εστιάζει:

  • στην ψηφιακή αξιοποίηση του υπάρχοντος υλικού στο πλαίσιο του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών, προκειμένου να γίνει ευρύτερα προσιτό στην ερευνητική κοινότητα και στην κοινωνία,
  • στη διασύνδεσή του με αντίστοιχες Βάσεις Δεδομένων στο εξωτερικό.

Μελλοντικά, θα εστιάσει επίσης:

  • στην αποδελτίωση ταξιδιωτικών αφηγήσεων, ξενόγλωσσων και ελληνικών, συμπεριλαμβάνοντας και το πρώτο μισό του 20ού αιώνα,
  • στη συστηματική αποδελτίωση του περιεχομένου και άλλων πηγών, συναφών με το ταξίδι, όπως είναι τα ταξιδιωτικά περιοδικά και οι ταξιδιωτικοί οδηγοί.

Ιστορικό έργου
Aπό το 1988, ξεκίνησε στο τότε Κέντρο Nεοελληνικών Eρευνών και μετέπειτα Iνστιτούτο, υπό την επιστημονική ευθύνη της τότε διευθύντριας Λουκίας Δρούλια, η δημιουργία μιας Bάσης Δεδομένων που θα συγκέντρωνε, θα συστηματοποιούσε και θα επεξεργαζόταν το τεράστιο αλλά και πολλές φορές σπάνιο υλικό της ταξιδιωτικής γραμματείας που αναφέρεται στον συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο από τον 15ο έως και τον 19ο αιώνα.
Στο πρόγραμμα κατά καιρούς συμμετείχαν (αλφαβητικά) οι Ιόλη Βιγγοπούλου (1987-2014), Ελίζα-Άννα Δελβερούδη (1988-1990), Ευγενία Δρακοπούλου (1993-1996), Ουρανία Πολυκανδριώτη (1990-2000), Γιώργος Τόλιας (1995-2000), Ίλια Sangmeister-Χατζηπαναγιώτη (1992-1996), καθώς και ένας μεγάλος αριθμός εξωτερικών συνεργατών που εργάστηκαν για την καταγραφή δεδομένων τόσο σε βιβλιοθήκες όσο και σε ιδιωτικές συλλογές στην Eλλάδα και στο εξωτερικό. Η Βάση σήμερα περιλαμβάνει 2.500 δελτία που αναφέρονται σε περιηγητικές εκδόσεις και 500 δελτία με εικονογραφικά θέματα. Μέρος της Βάσης εντάχθηκε στον Ψηφιακό Θησαυρό Ελληνικής Ιστορίας και Πολιτισμού «Πανδέκτης». Στο πλαίσιο του ΠANΔEKTH η Bάση επανασχεδιάστηκε και εμπλουτίστηκε με εικονογραφικά και βιβλιογραφικά δελτία. H Βάση Δεδομένων, στο πλαίσιο του προγράμματος του ΙΙΕ «Κρηπίς – Κύρτου πλέγματα» (2013-2015, ΓΓΕΤ), ενσωματώθηκε σε ένα Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών (GIS) ώστε ο χρήστης να έχει την δυνατότητα να πραγματοποιεί αναζητήσεις μέσω ενός ψηφιακού διαδραστικού χάρτη. Σχεδιάζεται η αναβάθμιση της βάσης με νέα ψηφιακά εργαλεία.

Βάσεις Δεδομένων
Τα ηλεκτρονικά δελτία που συμπληρώνονται αφορούν 1) βιβλιογραφικού περιεχομένου πληροφορίες, 2) στοιχεία που αφορούν τον ταξιδιώτη και το ταξίδι του και 3) ανεξάρτητο δελτίο για το κάθε εικονογραφικό θέμα (σε έντυπη ή λυτή μορφή).

Ερευνήτρια: Ουρανία Πολυκανδριώτη, διευθύντρια ερευνών

 

η. Ιστοριογραφία (16ος-20ός αι.)

Το αντικείμενο «Ιστορία της ιστοριογραφίας» δεν είχε αναδειχθεί στις νεοελληνικές σπουδές, παρ’ όλες τις υποδείξεις για την ανάγκη καλλιέργειάς του και κάποιες αφετηριακές γραμματολογικές συμβολές στη χαρτογράφησή του. Η ίδρυση του προγράμματος το 1995, με μοναδικό ημιαπασχολούμενο συνεργάτη τον υπεύθυνό του, προσέβλεπε στη δημιουργία δυναμικής, που θα κινητοποιούσε και θα συντόνιζε υπαρκτές και αναδυόμενες ερευνητικές δυνάμεις για την καλλιέργεια του διεθνώς καθιερωμένου αντικειμένου.

Ιστορικό έργου
Σκοπός του προγράμματος αρχικός ήταν να καταγράψει τα έργα της νεοελληνικής χρονογραφίας και ιστοριογραφίας σε έντυπη και δευτερευόντως σε χειρόγραφη μορφή, από τον 16ο αιώνα ώς το 1900 και συγχρόνως να ερευνήσει ερωτήματα και τομές, που ανέδειξε η περιοδολόγηση του αντικειμένου, που ήταν τα ακόλουθα: 1. Το πέρασμα από τη χειρόγραφη χρονογραφία στις έντυπες επιτομές της (μέσα 17ου αι.) και στον εκσυγχρονισμό της (β΄ μισό 18ου αι.). 2. Η γένεση της ιστορικής συνείδησης του ελληνισμού και το πέρασμα από την θρησκευτική χρονογραφία στην κοσμική και παγκόσμια ιστοριογραφία στα χρόνια του Διαφωτισμού (1750-1832). 3. Η πορεία προς τη διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης στα μέσα του 19ου αι., που στηρίχτηκε και στην αντίληψη της ενότητας και της συνέχειας της ελληνικής ιστορίας, με τη βοήθεια και των θεωρητικών προϋποθέσεων που διαμόρφωσαν ο πολιτικός ρομαντισμός, ο ιστορισμός και ο εθνικισμός. 4. Η μελέτη της μαρξιστικής ιστοριογραφίας και η κατανόηση των τομών που επέφερε στη μελέτη της ιστορίας του νέου ελληνισμού. 5. Η συγκρότηση της ακαδημαϊκής ιστοριογραφίας και η διδασκαλία και εκλαΐκευσή της. 6. Η περιφερειακή ιστοριογραφία, με παράδειγμα την Επτανησιακή, και η τοπική ιστοριογραφία με παράδειγμα την ιστορία της Λευκάδας. Πέραν της συμμετοχής σε συνέδρια, συμπόσια και ημερίδες με ανακοινώσεις για θέματα ιστορίας της ιστοριογραφίας και της δημοσίευσης επιμέρους μελετών και βιβλίων, το πρόγραμμα οργάνωσε μεταπτυχιακό σεμινάριο για τους φοιτητές του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου και του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών από το 2005 ώς το 2009: «Ιστορία της Νεοελληνικής Ιστοριογραφίας (18ος-20ός αι.)». Επιτυχία του προγράμματος θεωρήθηκε η οργάνωση του Δ΄ Διεθνούς Συνεδρίου Ιστορίας από το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών/ΕΙΕ το 2002, με θέμα Ιστοριογραφία της νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας (1833-2002), του οποίου τα Πρακτικά με 70 ανακοινώσεις εκδόθηκαν σε 2 τόμους το 2004, καθώς και η οργάνωση της θεματικής ενότητας «Επτανησιακή ιστοριογραφία και γραμματολογία, 16ος-20ός αι.» με επτά ανακοινώσεις στο  Ζ΄ Διεθνές Πανιόνιο Συνέδριο, Λευκάδα 2002, του οποίου τα Πρακτικά κυκλοφόρησαν το 2004, και του Συνεδρίου Η Λευκάδα και οι ιστορικοί της, 19ος-20ός αι., το 2008, του οποίου τα Πρακτικά εκδόθηκαν το 2009. Ας σημειωθεί ότι το πρόγραμμα απέκτησε επιστημονικό συνεργάτη σε βαθμίδα Δόκιμου ερευνητή (Δ΄) μόνο για την περίοδο 2004-2010, ο οποίος το 2008 προάχθηκε σε εντεταλμένο ερευνητή (Γ΄) αλλά εκλέχθηκε και Λέκτορας (Δ΄) στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και αποχώρησε το 2010. Η καταγραφή από τον (τότε) υπεύθυνο του προγράμματος Τριαντάφυλλο Σκλαβενίτη των έντυπων έργων της νεοελληνικής χρονογραφίας και ιστοριογραφίας (16ος αι.-1900, καταγραφές 2.000) οργανώθηκε σε βάση δεδομένων, η οποία εντάχθηκε στο πρόγραμμα «Κρηπίς-Κύρτου πλέγματα» του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών/ΕΙΕ. Η Βάση Δεδομένων έχει αναρτηθεί στο διαδίκτυο στη διεύθυνση: http://historiography.ekt.gr/

Βάσεις δεδομένων
Εργογραφία νεοελληνικής χρονογραφίας και ιστοριογραφίας (16ος αι.-1900). Βάση δεδομένων με 2.000 τίτλους εντύπων έργων ιστοριογραφίας. Αναρτημένη στο διαδίκτυο στη διεύθυνση: http://historiography.ekt.gr/

Μέλη του προγράμματος
Επιστημονικός υπεύθυνος: Τριαντάφυλλος Σκλαβενίτης, ομότιμος διευθυντής ερευνών
Συντονιστής του προγράμματος: Ουρανία Πολυκανδριώτη, διευθύντρια ερευνών
Ερευνητές:
Σοφία Ματθαίου, κύρια ερευνήτρια
Αλεξάνδρα Σφοίνη, κύρια ερευνήτρια

 

θ΄ Πηγές της Κυπριακής Γραμματείας και Ιστορίας

Γενική επιμέλεια: Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, διευθυντής Ινστιτούτου Νεοελληνικών Ερευνών/ΕΙΕ (2000-2011).
Επιστημονική υπεύθυνη: Ευγενία Δρακοπούλου, διευθύντρια ερευνών

Το ερευνητικό και εκδοτικό πρόγραμμα «Πηγές της Κυπριακής Γραμματείας και Ιστορίας» έχει στόχο να αναδείξει την διανοητική ιστορία της Κύπρου κατά την περίοδο 1571-1878. Εκδίδονται ανέκδοτα ή δυσεύρετα κείμενα, στην ελληνική αλλά και σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες, τα οποία τεκμηριώνουν τη διατήρηση της ευρωπαϊκής ταυτότητας του νησιού, όχι μόνο στη διανόηση, αλλά και στην κοινωνία και την πολιτική. Το πρόγραμμα επιχορηγείται από το Ίδρυμα Α. Γ. Λεβέντη.
Το έργο έχει χρονική διάρκεια από το 2007 έως το 2023.

Έως σήμερα έχουν εκδοθεί οι τόμοι :
1.         Ν. Ροδινός, Βίος ἢ Μαρτύριον τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν Ἰγνατίου Ἀρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως, ἐπιμ. Π. Μ. Κιτρομηλίδης – Χ. Μεσσής, Αθήνα: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών, 2008.
2.         Κυπριακές Πηγές για την Άλωση της Αμμοχώστου, επιμ. Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης, Αθήνα: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών, 2011.
3.         Φίλιππος Μεμπρέ, Αξιόπιστη και λεπτομερής περιγραφή των γεγονότων, πώς οι Τούρκοι άρχισαν την επίθεσή τους με ισχυρές δυνάμεις εναντίον του λαμπρού Βασιλείου και της νήσου Κύπρου και εξεπόρθησαν βίαια την πρωτεύουσα αυτού Λευκωσία, επιμ. Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης – Έλση Τορναρίτου-Μαθιοπούλου, Αθήνα: Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών, 2013, β´ έκδοση, 2015.
4.         Animam Deo Reddit, The Parish Register of the Dead, Santa Maria of Larnaca (1729-1824), επιμ. Mia Gaia Trentin, Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών, Αθήνα 2016.
5.         Ἡ Κυπριακὴ συλλογὴ Πετραρχικῶν καὶ ἄλλων Ἀναγεννησιακῶν ποιημάτων, πρόλογος–γενική ἐπιμέλεια Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης, εἰσαγωγὴ Ἔλση Τορναρίτου-Μαθιοπούλου, συνοδευτικά κείμενα Giovanna Garbonaro καὶ Εἰρήνη Παπαδάκη, Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών (υπό έκδοση).

 

ι΄ Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως Αρχεία

Το έργο ξεκίνησε το 2017 με χρηματοδότηση από το «Οικουμενικό Πατριαρχείο - Αδελφότης Οφφικιαλίων» και από το «Ίδρυμα Ι. Φ. Κωστοπούλου». Έχει αντικείμενο τον εντοπισμό, τη διάσωση και ψηφιοποίηση αλλά και τη δημοσίευση μελετών που θα γνωστοποιήσουν στην επιστημονική κοινότητα ιστορικό υλικό που ανατρέχει στην περίοδο από τον 15ο ώς τον 19ο αιώνα.

Γενική επιμέλεια: Δημήτρης Γ. Αποστολόπουλος, ομότιμος διευθυντής ερευνών
Επιστημονική υπεύθυνη: Σοφία Ματθαίου, κύρια ερευνήτρια

Βλ. το ολοκληρωμένο πρόγραμμα
Θεσμοί και Ιδεολογία στη Νεοελληνική Κοινωνία (15ος-19ος αι.)

 

 

Πρόγραμμα σε συνεργασία

 

Πολιτισμικοί διαμεσολαβητές ανάμεσα στην Ελλάδα, τη Γαλλία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες, 1830-1974. Καθηγητές - Μεταφραστές - Εκδότες.
Médiateurs culturels entre Grèce, France et autres pays européens, 1830-1974.
Professeurs – Traducteurs – Éditeurs.

Médiateurs Présentation du Projet [pdf]

Το ερευνητικό έργο συνιστά συνεργασία του προγράμματος «Νεοελληνική γραμματολογία και Ιστορία των ιδεών» του ΙΙΕ/ΕΙΕ με τη Γαλλική Σχολή Αθηνών και έχει ενταχθεί στον 5ετή προγραμματισμό της Γαλλικής Σχολής (2017-2021), από την οποία χρηματοδοτείται ένα μέρος των δραστηριοτήτων του. Το σκεπτικό του ερευνητικού έργου είναι το ακόλουθο:
Οι καθηγητές, οι λόγιοι, οι μεταφραστές, οι εκδότες, είναι πρόσωπα κλειδιά για την εμπεριστατωμένη μελέτη των πολιτισμικών μεταφορών στη διάρκεια μιας μακράς περιόδου από την ίδρυση του ελληνικού κράτους (1830) έως και την πτώση της δικτατορίας (1974). Η προσέγγιση που πραγματοποιείται είναι κατά βάση προσωπογραφική / βιογραφική έτσι ώστε, όμως, πίσω από τα πρόσωπα να μελετηθούν οι διάφοροι τύποι πολιτισμικής διαμεσολάβησης και μεταφοράς καθώς και οι θεσμοί με τους οποίους συνδέονται τα πρόσωπα αυτά. Αντικείμενο της έρευνας είναι να διερευνηθούν τα διαπολιτισμικά δίκτυα καθηγητών, τα δίκτυα των μεταφράσεων, των μεταφραστών και των περιοδικών, οι πολιτικές της έκδοσης και της μετάφρασης, η ιστορία των πανεπιστημιακών εδρών και των ιδρυμάτων κ.ά.
Στόχος είναι η δημιουργία μιας δυναμικής και ανοικτής στο κοινό ιστοσελίδας, η οποία θα περιέχει Βάση Δεδομένων ιστορικών στοιχείων, μελέτες, ψηφιοποιημένα τεκμήρια, κείμενα και εικόνες, με αντικείμενο την προσωπογραφική (βιο-εργογραφική) παρουσίαση, μελέτη και τεκμηρίωση της δράσης των λογίων και των πολιτισμικών διαμεσολαβητών της περιόδου 1830-1974, γνωστών ή και λιγότερο γνωστών στη βιβλιογραφία. Η ιστοσελίδα που θα δημιουργηθεί θα περιέχει (α) την εργο-βιογραφική παρουσίαση του κάθε προσώπου, (β) την κριτική αποτύπωση της δραστηριότητάς του, (γ) μελέτες σχετικές με το/τα πρόσωπα αυτά και γενικότερα την εποχή τους, (δ) τη σχετική βιβλιογραφία (ψηφιακή και έντυπη), (ε) ψηφιοποιημένα τεκμήρια και εικονιστικό υλικό.
Στο πλαίσιο του προγράμματος έχει επίσης υπογραφεί Μνημόνιο συνεργασίας μεταξύ του ΕΙΕ και του Πανεπιστημίου Πατρών. Οι συνεργάτες του προγράμματος είναι συνολικά 23 και προέρχονται από τα ακόλουθα Πανεπιστήμια και ερευνητικούς φορείς: Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Πανεπιστήμιο Πατρών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Université de Tours, INALCO-CREE, École des Hautes Études en Sciences Sociales (Παρίσι), Νεοελληνικό Ινστιτούτο της Σορβόννης (Παρίσι).
Η Βάση Δεδομένων θα προσαρτηθεί στην ιστοσελίδα «Προσωπογραφικά 19ου & 20ού αιώνα», η οποία δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος του ΙΙΕ/ΕΙΕ «Αναβαθμίς». Τα ενδεχόμενα εικονιστικά τεκμήρια θα συνδεθούν με την «Εικονιστική προσωπογραφία» του «Πανδέκτη», έτσι ώστε να αξιοποιηθεί και η υπάρχουσα ερευνητική υποδομή του ΙΙΕ.

Συντονιστής: Ουρανία Πολυκανδριώτη, διευθύντρια ερευνών

 

Συνέδρια και Εκδηλώσεις

(επιλογή 2001-2018)

  • Σεμινάριο Συγκριτικής Γραμματολογίας και Ιστορίας των ιδεών
    Συνάντηση εργασίας
    Σύγχρονες τάσεις της Συγκριτικής Φιλολογίας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη
    (Αθήνα, ΕΙΕ, 3-4 Σεπτεμβρίου 2001)
    Βλ. σχετικά, Ενημερωτικό Δελτίο ΙΝΕ/ΕΙΕ, 26 (2001) 54-55.


  • Σεμινάριο Συγκριτικής Γραμματολογίας και Ιστορίας των Ιδεών
    Διεθνές Συμπόσιο
    Transferts culturels / osmoses, divergences et convergences dans les traditions et les canons littéraires et dramatiques du Sud-Est européen (XVIIIe-XXe siècles)
    (Αθήνα, ΕΙΕ, 31 Οκτωβρίου – 1 Νοεμβρίου 2003)
    Βλ. σχετικά, Ενημερωτικό Δελτίο ΙΝΕ/ΕΙΕ, 28 (2003) 52-55.

  • Ευρωπαϊκό Δίκτυο Αριστείας για τη Μεσόγειο
    Ramsès-2, Réseau euro-méditerranéen de recherche
    Retours au passé. Mémoires politisées, mémoires expatriées
    Atelier : Mémoires en Méditerranée. Entre histoire et politique
    Υπεύθυνοι: Maryline Crivello, Ουρανία Πολυκανδριώτη
    (Αθήνα, ΕΙΕ, 30-31 Μαρτίου 2007)
    Βλ. σχετικά, Ενημερωτικό Δελτίο ΙΝΕ/ΕΙΕ, 32 (2007) 35-37.

  • Διάλεξη
    Terry Eagleton, Ο θάνατος της κριτικής ;
    (Αθήνα, ΕΙΕ, 24 Νοεμβρίου 2008)
    Βλ. σχετικά, Ενημερωτικό Δελτίο ΙΝΕ/ΕΙΕ, 33 (2008) 73-74.

  • Διεθνές Συμπόσιο
    Ernest Renan et la Grèce. Philosophie, langue et politique
    (Αθήνα, ΕΙΕ, 3 Απριλίου 2009)
    Βλ. σχετικά, Ενημερωτικό Δελτίο ΙΝΕ/ΕΙΕ, 34 (2009) 48-49.

  • Ημερίδα
    Η λογοτεχνία και οι τέχνες της εικόνας
    Ελληνική Εταιρεία Γενικής και Συγκριτικής Γραμματολογίας σε συνεργασία με το πρόγραμμα «Νεοελληνική γραμματολογία και Ιστορία των ιδεών, 15ος-20ός αι.» του ΙΝΕ/ΕΙΕ
    (Αθήνα, ΕΙΕ, 8 Οκτωβρίου 2010).

  • Διεθνές Συμπόσιο
    L’espace Méditerranéen:  écriture de l’exil, migrances et discours post-colonial / The Mediterranean : writing exile, immigrations and postcolonial discourse
    Σε συνεργασία με το Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και το Estudio de Literaturas Transnacionales Europeas ELITE / Université Autonome de Madrid
    (Αθήνα, ΕΙΕ, 5-6 Νοεμβρίου 2010).
  • Συνέδριο
    Η ποιητική του τοπίου
    Σε συνεργασία με την Ελληνική Εταιρεία Γενικής και Συγκριτικής Γραμματολογίας.
    (Αθήνα, ΕΙΕ, 19-22 Ιανουαρίου 2012).
  • Ημερίδα
    Figures d’intellectuels en Méditerranée
    Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στη Μασσαλία, στο Institut Méditerranéen de Recherches Avancées, Πανεπιστήμιο Aix-Marseille (Μασσαλία, 2 Ιουνίου 2014). Επιστ. υπεύθυνη: Ουρανία Πολυκανδριώτη.
  • Διεθνές Συνέδριο
    L’histoire dans l’espace public. Producteurs, pratiques, transmissions, entre Atlantique et Méditerranée
    Συμμετοχή στην Επιστημονική Επιτροπή (Ουρανία Πολυκανδριώτη). Συνδιοργάνωση: UMR 7303 Temps, Espaces, Langages, Europe Méridionnale - Méditerranée, Aix-Marseille Université, CNRS (Telemme) – Institut d’histoire du temps présent, UPR 301 του CNRS (IHTP) – Institut de recherche sur le Maghreb contemporain, USR 3077, ministère des Affaires étrangères et européennes, ministère de l' Enseignement supérieur et de la Recherche scientifique και CNRS (IRMC) – Centre interuniversitaire d’études sur les lettres, les arts et les traditions à l’Université Laval (CÉLAT). (Musée des Civilisations Européennes et Méditerranéennes, Μασσαλία, 1-3 Οκτωβρίου 2015).
  • Διεθνές συνέδριο
    Voyage et idéologie. Les politiques de la mobilité
    Σε συνεργασία με το Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου (ΕΙΕ, 22-23 Οκτωβρίου 2015).
  • Διεθνής ημερίδα
    Αθήνα – Παρίσι 1945-1975. Λογοτεχνία και Πολιτική / Athènes – Paris 1945-1975. Littérature et politique
    Συνδιοργάνωση με τη Γαλλική Σχολή Αθηνών (επιστ. υπεύθυνη Lucile Arnoux-Farnoux). (Αθήνα, 6 Οκτωβρίου 2016).
  • Επιστημονικό Εργαστήριο για υποψήφιους διδάκτορες (Αθήνα: ΕΙΕ & ÉfA, 9 - 13 Μαΐου 2016)
    Repenser la Méditerranée. Questions d’Histoire et d’Historiographie en Méditerranée orientale. Histoire(s) de la Méditerranée - Histoire(s) en Méditerranée. / Rethinking the Mediterranean. History and Historiography issues on the Eastern Mediterranean. History - Histories of the Mediterranean. Story - Stories in the Mediterranean
    https://docramses.hypotheses.org/atelier-2016-questions-dhistoriographie-en-mediterranee-orientale
    Οργανωτές και επιστημονικοί υπεύθυνοι: Ουρανία Πολυκανδριώτη (ΙΙΕ/ΕΙΕ), Τάσος Αναστασιάδης (McGill, ÉfA).

    Το Επιστημονικό Εργαστήριο για υποψήφιους διδάκτορες οργανώθηκε σε συνεργασία με τη Γαλλική Σχολή Αθηνών, στο πλαίσιο του διεθνούς ερευνητικού δικτύου Ramsès, που λειτουργεί υπό την αιγίδα της Maison Méditerranéenne des Sciences de l’Homme και του Εργαστηρίου αριστείας LabexMed / Πανεπιστήμιο Aix-Marseille. Το Εργαστήριο πραγματοποιήθηκε από τις 9 έως τις 13 Μαΐου 2016, στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και στη Γαλλική Σχολή Αθηνών.
    Στο Εργαστήριο συμμετείχαν 16 φοιτητές που προέρχονταν από την Ευρώπη, την Αμερική και τον Καναδά και επιλέχθηκαν ανάμεσα σε 90 υποψηφίους, από την επιστημονική επιτροπή η οποία απαρτιζόταν από τους:
    IIE/EIE: Ourania Polycandrioti - Eugenia Drakopoulou.
    ÉfA: Marc Aymes (CETOBAC-CNRS) - Tassos Anastassiadis (McGill university).
    RAMSÈS: Ghislaine Alleaume (IREMAM-MMSH) - Maryline Crivello (TELEMME-MMSH).
    Το Εργαστήριο πλαισιώθηκε από 20 πανεπιστημιακούς καθηγητές και ερευνητές από την Ελλάδα και τη Γαλλία. Συνολικά στη διοργάνωση του Εργαστηρίου συμμετείχαν ως εισηγητές και ως συζητητές, 45 άτομα.

 

 

Οργάνωση Σεμιναρίων και Διαλέξεων

  • Πρόγραμμα σεμιναρίων: Athènes – Paris 1945-1975. Littérature et politique / ΑθήναΠαρίσι 1945-1975. Λογοτεχνία και Πολιτική (École Française d’Athènes, 2013-2014). Τα σεμινάρια έχουν όλα βιντεοσκοπηθεί και έχουν αναρτηθεί στην Βιντεοθήκη της Γαλλικής Σχολής Αθηνών (https://videotheque.efa.gr/).
    • Lucile Arnoux-Farnoux (Πανεπιστήμιο της Tours), Ourania Polycandrioti (EIE), «Introduction générale» – Takis Théodoropoulos (συγγραφέας), «Camus et Malraux à Athènes» (27 Μαρτίου 2013).
    • Λίζυ Τσιριμώκου (καθηγήτρια Παν/μίου Θεσσαλονίκης), «Στα χρόνια της στράτευσης. Ο Louis Aragon και οι Έλληνες / À l’époque de l’engagement. Louis Aragon et les Grecs» (24 Απριλίου 2013).
    • Χριστίνα Ντουνιά (αναπλ. καθηγήτρια Παν/μίου Αθηνών), «Ο Πωλ Ελυάρ στην Ελλάδα: Αθήνα 1946 – Γράμμος 1949 / Paul Éluard en Grèce: Athènes 1946 – Grammos 1949» (15 Μαΐου 2013).
    • Δημήτρης Ραυτόπουλος (κριτικός, συγγραφέας), «Ένας Έλληνας συγγραφέας στο Παρίσι / Un écrivain grec à Paris». Παρουσίαση: Λίζυ Τσιριμώκου, (καθηγήτρια Παν/μίου Θεσσαλονίκης) (12 Ιουνίου 2013).
    • Ιωάννα Κωνσταντουλάκη-Χάντζου (ομότιμη καθηγήτρια Παν/μίου Αθηνών), «François Mauriac – Jean Cocteau: deux regards sur la Grèce de l’après-guerre» (2 Οκτωβρίου 2013).
    • Βασίλης Αλεξάκης (συγγραφέας), «Μία γλώσσα για να γελάω, και μία για να κλαίω / Une langue pour rire, une langue pour parler» (13 Νοεμβρίου 2013).
    • Τίτος Πατρίκιος (ποιητής), «Ένας Έλληνας ποιητής στο Παρίσι / Un poète grec à Paris» (11 Δεκεμβρίου 2013).
    • Άλκη Ζέη (συγγραφέας), «Στο Παρίσι, τον καιρό της δικτατορίας / À Paris au temps de la dictature» (29 Ιανουαρίου 2014).
    • Μαριλίζα Μητσού (École des Hautes Études en Sciences Sociales), «Η κόλαση είναι οι άλλοι. Ο γαλλικός υπαρξισμός στην Ελλάδα του Μεταπολέμου / «"L'enfer c'est les autres". L'existentialisme en Grèce de l'après-guerre» (26 Φεβρουαρίου 2014).
    • Χρήστος Δανιήλ (Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου), «Η Μάτση Χατζηλαζάρου στο Παρίσι: Από το Ματαρόα στον Πικάσο» / «Matsie Hadjilazarou à Paris. Du Mataroa à Picasso» (Μάρτιος 2014).
    • Βασιλική Λαλαγιάννη (Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου), «Η γραφή της μνήμης και της εξορίας: Μιμίκα Κρανάκη και  Λιλίκα Νάκου» / «Écrire  la mémoire et l'exil: Mimika Kranaki et Lilika Nakou» (9 Απριλίου 2014).
    • République – Bastille. Le roman français de Melpo Axioti. Επιστημονική εκδήλωση. Ομιλίες: Λίζυ Τσιριμώκου, Αγγέλα Καστρινάκη, Lucile Arnoux-Farnoux. Συμμετοχή: Χρύσα Προκοπάκη, Τιτίκα Δημητρούλια. Εισαγωγή και συντονισμός: Ουρανία Πολυκανδριώτη (25 Σεπτεμβρίου 2014).

  • «Πολίτικες Ιστορίες και εικόνες (16ος-20ός αιώνας)», Κύκλος ομιλιών, Μορφωτικές Εκδηλώσεις Επιστήμης Κοινωνία (ΕΙΕ). Διοργάνωση: Σοφία Ματθαίου σε συνεργασία με τον Σάββα Τσιλένη (ΕΙΕ, 3 Νοεμβρίου-15 Δεκεμβρίου 2015).
    http://www.NHRF.gr/epistimiskoinonia/2015-2016/A_MORFOTIKES_NHRF_programme.pdf
  • «‘Ελάσσονα’ πρόσωπα της νεότερης ελληνικής ιστορίας: Βιογραφικές προσεγγίσεις», Κύκλος ομιλιών, Μορφωτικές Εκδηλώσεις Επιστήμης Κοινωνία (ΕΙΕ). Διοργάνωση: Σοφία Ματθαίου, Αλεξάνδρα Σφοίνη (ΕΙΕ, 17 Απριλίου – 15 Μαΐου 2018).
    http://www.NHRF.gr/epistimiskoinonia/2017-2018/Morfotikes_D.pdf
  • «Συνάντηση ιστορίας και λογοτεχνίας στη σύγχρονη έρευνα», Κύκλος ομιλιών, Μορφωτικές εκδηλώσεις Επιστήμης Κοινωνία (ΕΙΕ). Διοργάνωση: Γεράσιμος Μέριανος (Τομέας Βυζαντινών Ερευνών) και Νικήτας Σινιόσογλου (ΕΙΕ, 2 Φεβρουαρίου – 27 Φεβρουαρίου 2018).
    http://www.eie.gr/epistimiskoinonia/2017-2018/Morfotikes_B.pdf

 

 

Συνεργασίες

Η ομάδα του προγράμματος Νεοελληνική γραμματολογία και Ιστορία των ιδεών συνεργάζεται με ερευνητικά προγράμματα και δίκτυα στο εξωτερικό καθώς και με ελληνικά ερευνητικά προγράμματα:

  • Συμμετοχή στο ερευνητικό δίκτυο αριστείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Ramsès 2, με συντονιστικό φορέα την Maison Méditerranéenne des Sciences de l’Homme στο Aix-en-Provence της Γαλλίας (βλ. Ενημερωτικό Δελτίο ΙΝΕ/ΕΙΕ, τχ. 31, 2006, σ. 39-41). Στο δίκτυο συνεργάστηκαν 33 ερευνητικά και πανεπιστημιακά κέντρα από την Ευρώπη και από μεσογειακές χώρες, ενώ οι εργασίες κατανεμήθηκαν σε επί μέρους θεματικές ενότητες - εργαστήρια. Το ΙΝΕ συμμετείχε στο εργαστήριο «Mémoires en Méditerranée. Entre histoire et politique».

  • Συντονισμός (2010-2015) της συγκέντρωσης των λημμάτων για την ελληνική συμβολή στην Encyclopedia of Romantic Nationalism in Europe (ERNiE). Βλ. Joep Leerssen (ed.), Encyclopedia of Romantic Nationalism in Europe, Amsterdam University Press, 2018 (υπεύθυνη: Σοφία Ματθαίου).

  • Σύνταξη (2011-2014) των ελληνικών λημμάτων της Bibliographie internationale de l’Humanisme et de la Renaissance (Γενεύη, Librairie Droz), έργο που συντελέστηκε υπό την εποπτεία του Conseil International de la Philosophie et des Sciences Humaines, με τη συνδρομή του Fonds National Suisse de la Recherche Scientifique και της UNESCO (υπεύθυνη: Σοφία Ματθαίου).

  • Συμμετοχή (από το 2007) στην επεξεργασία της Βιβλιογραφίας του Αδαμαντίου Κοραή (έλεγχος των λημμάτων και συμπλήρωση των κενών με αυτοψία), την οποία είχε καταρτίσει ο Φίλιππος Ηλιού. Το έργο πραγματοποιείται υπό την εποπτεία του Κώστα Λάππα, πρώην Διευθυντή του Κέντρου Ερεύνης του Μεσαιωνικού και Νέου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών. Πρόκειται για ένα υλικό που καλύπτει την περίοδο 1771-1985 και περιλαμβάνει την εργογραφία του Κοραή, άρθρα και μελέτες για τον Κοραή, καθώς και αναφορές στο πρόσωπο και το έργο του, διάσπαρτες σε ελληνικά και ξένα βιβλία και περιοδικά. Η εργασία γίνεται με την στήριξη του Ομίλου Μελέτης του Ελληνικού Διαφωτισμού (ΟΜΕΔ), ο οποίος και θα εκδώσει τη Βιβλιογραφία (υπεύθυνη: Σοφία Ματθαίου).

  • Συμμετοχή (2015-2018) στο ευρωπαϊκό επιστημονικό δίκτυο COST Action IS 1310 Reassembling the Republic of Letters, 1500-1800. A digital framework for multilateral collaboration on Europe’s intellectual history του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Στο δίκτυο συμμετείχαν 30 ευρωπαϊκές χώρες (βλ. http://www.republicofletters.net). Από την Ελλάδα ως κύρια μέλη της Management Committee συμμετείχαν η Αλεξάνδρα Σφοίνη (ΙΙΕ/ΕΙΕ) και ο Ίκαρος Μαντούβαλος (Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης) και ως αναπληρωματικό μέλος η Ελένη Γκαδόλου (ΙΙΕ/ΕΙΕ) με έργο την εισαγωγή της αλληλογραφίας του Κοραή σε βάση δεδομένων.

  • Συντονισμός (2016-2017) της συγκέντρωσης λημμάτων για την ελληνική συμβολή στο πρόγραμμα του  Πανεπιστημίου της Πολωνίας με τίτλο Migrating Ideas in the Slavic Balkans (17th-20th centuries) με σκοπό τη σύνταξη ομώνυμου λεξικού (βλ. http://ireteslaw.ispan.waw.pl/handle/123456789/586) (συμμετείχαν η Αλεξάνδρα Σφοίνη και ο Νικήτας Σινιόσογλου).

  • Συμμετοχή στην έκθεση του Πανεπιστημίου της Βιέννης με τίτλο European heritage of Humanism (EUNIC) (βλ. https://www.eunicglobal.eu/projects/eunic-austria-europe-of-humanists) με πόστερ για τον Ιανό Λάσκαρι και τον Δημήτριο Χαλκοκονδύλη (συμμετείχαν η Σοφία Ματθαίου και η Αλεξάνδρα Σφοίνη).

 

Συνεργασία με τη Γαλλική Σχολή Αθηνών (École Française d’Athènes)

  • Πρόγραμμα: Αθήνα – Παρίσι 1945-1975.
    Επιστημονική Επιτροπή: Lucile Arnoux-Farnoux (ÉFA), Sophie Basch (καθηγήτρια, Université Paris-Sorbonne), Ευγένιος Μαθιόπουλος (καθηγητής, Πανεπιστήμιο Κρήτης), François Bordes (ερευνητής, Institut Mémoires de l’Édition Contemporaine - IMEC, Paris), François Loyer (CNRS), Μαρία Κουρούκλη (ÉFA-CNRS), Νικόλας Μανιτάκης (λέκτορας, ΕΚΠΑ), Ουρανία Πολυκανδριώτη (ερευνήτρια EIE), Παναγιώτης Τουρνικιώτης (καθηγητής, ΕΜΠ), Πολύνα Κοσμαδάκη (Μουσείο Μπενάκη), Christine Peltre (καθηγήτρια, Université Marc Bloch - Strasbourg II), Servanne Jollivet (ÉFA-CNRS).
    Διάρκεια : Ιανουάριος 2012 – Ιανουάριος 2017.
  • Πρόγραμμα: Πολιτισμικοί διαμεσολαβητές ανάμεσα στην Ελλάδα, τη Γαλλία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες, 1830-1974. Kαθηγητές - Μεταφραστές - Εκδότες / Médiateurs culturels entre Grèce, France et autres pays européens, 1830-1974. ProfesseursTraducteurs – Éditeurs.
    Το ερευνητικό έργο συνιστά συνεργασία του προγράμματος «Νεοελληνική γραμματολογία και Ιστορία των ιδεών» με τη Γαλλική Σχολή Αθηνών και έχει ενταχθεί στον 5ετή προγραμματισμό της Γαλλικής Σχολής (2017-2921). Βλ. παραπάνω, για στόχους, αντικείμενο και συντελεστές.
  • Πρόγραμμα: La Grèce antique / byzantine et les Expositions universelles 1851-1939.
    Το ερευνητικό έργο συνιστά συνεργασία του προγράμματος «Νεοελληνική γραμματολογία και Ιστορία των ιδεών» με τη Γαλλική Σχολή Αθηνών και έχει ενταχθεί στον 5ετή προγραμματισμό της Γαλλικής Σχολής (2017-2921). Επιστημονική υπεύθυνη: Annick Fenet - École Normale Supérieure (συμμετέχουν η Σοφία Ματθαίου και ο Γιώργος Τόλιας).

 

Συνεργασίες του προγράμματος «Ιστοριογραφία 16ος-20ός αι.»

  • Για την οργάνωση των Συνεδρίων και Συμποσίων της Λευκάδας και την έκδοση των Πρακτικών της ο τότε υπεύθυνος του προγράμματος «Ιστοριογραφία 16ος-20ός αι.)» Τριαντάφυλλος Σκλαβενίτης συνεργάστηκε με το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Λευκάδας και την Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών, που κάλυψαν και τις δαπάνες.
  • Για την οργάνωση μεταπτυχιακού σεμιναρίου το πρόγραμμα συνεργάστηκε με τον Δημήτρη Αρβανιτάκη, υπεύθυνο εκδόσεων του Μουσείου Μπενάκη, ο οποίος δίδαξε «Επτανησιακή ιστοριογραφία» και τον Βαγγέλη Καραμανωλάκη, επίκουρο καθηγητή στο Τμήμα Ιστορίας – Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ, ο οποίος δίδαξε «Ακαδημαϊκή ιστοριογραφία 1880-1940». Ο ίδιος ως ερευνητής του Ιστορικού Αρχείου Ελληνικής Νεολαίας, φιλοξενούμενου προγράμματος στο ΙΝΕ/ΕΙΕ, αναθεώρησε τη διδακτορική του διατριβή, σε συνεργασία με τον Τ.Ε. Σκλαβενίτη, υπεύθυνο του ΙΑΕΝ και του προγράμματος, και εκδόθηκε από το ΙΑΕΝ: Βαγγέλης Δ. Καραμανωλάκης, Η συγκρότηση της ιστορικής επιστήμης και η διδασκαλία της ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (1837-1932), ΙΑΕΝ, αρ. 42, ΙΝΕ/ΕΙΕ, Αθήνα 2006, 551 σ.

 

 

Βραβεία - Διακρίσεις

Νικήτας Σινιόσογλου
2018 PROSE Award for Single Volume Reference/Humanities and Social Sciences για την έκδοση The Cambridge Intellectual History of Byzantium (επιμ. με τον Anthony Kaldellis), Cambridge, Cambridge University Press, 2018.

 

Εκδόσεις

Ενδεικτική επιλογή δημοσιευμάτων των ερευνητών του προγράμματος.

Αυτοτελείς εκδόσεις

Σοφία Mατθαίου, Στέφανος Α. Κουμανούδης (1818-1899). Σχεδίασμα βιογραφίας, Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, Αθήνα 1999, 303 σελ.
—— (επιμέλεια σε συνεργασία με τον Παντελή Καρέλλο), Στεφάνου Α. Κουμανούδη ανέκδοτα κείμενα 1837-1845. Ημερολόγιον 1837-1845 - Πραγματεία κατά του Φαλλμεράϋερ ατελής, ΙΝΕ/ΕΙΕ-117, Αθήνα, 2010, σσ. 318.
—— (σε συνεργασία με την Αθηνά Χατζηδημητρίου), «Ξενιτεμένες» ελληνικές αρχαιότητες. Αφετηρίες και διαδρομές, ΙΝΕ/EIE-125, Αθήνα 2012, 257 σελ.
—— (Εισαγωγή - Επιστημονική επιμέλεια), Μαρίκα Αντωνοπούλου. Ημερολόγιο Κατοχής 1941-1944, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2014, 414 σελ.
—— (Επιμέλεια σε συνεργασία με τον καθηγητή Πασχάλη Μ. Κιτρομηλίδη), Greek-Serbian Relations in the Age of Nation-Building, National Hellenic Research Foundation / Institute of Historical Research (Section of Neohellenic Research), Athens 2016, 257 σελ.

Ουρανία Πολυκανδριώτη, Takis Theodoropoulos, La Méditerranée grecque, σειρά : Les Représentations de la Méditerranée, tome 6, Collection «Monde Méditerranéen», Maisonneuve et Larose, 2000, 56p.
, Η διάπλαση των Ελλήνων. Αριστοτέλης Π. Κουρτίδης (1858-1928), Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών / Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών-123 (ISBN: 978-960-9538-05-3), Ιστορικό Αρχείο Ελληνικής Νεολαίας / Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς-48 (ISBN: 978-960-7138-43-9), Αθήνα 2011, 430 σελ.
—— (Επιστημονική επιμέλεια και εισαγωγή σε συνεργασία με τον Ζ.Ι. Σιαφλέκη), Μύθοι, Γένη, Θέματα, τόμος Β΄ του Ταυτότητα και Ετερότητα στη Λογοτεχνία, 18ος-20ός αι.,Πρακτικά του Β΄ Διεθνούς Συνεδρίου της Ελληνικής Εταιρείας Γενικής και Συγκριτικής Γραμματολογίας (Αθήνα, 8-11 Νοεμβρίου 1998), εκδόσεις Δόμος, Αθήνα 2000, 359 σελ. (Εισαγωγή, σ. 19-31).
—— (Επιστημονική επιμέλεια σε συνεργασία με τον Z.I. Siaflekis), Expressions et représentations littéraires de la Méditerranée: Îles et ports, 16e-20e siècles, σειρά «Μελέτες και Έρευνες – 1» / «Études et Recherches - 1», της Ελληνικής Εταιρείας Γενικής και Συγκριτικής Γραμματολογίας, πρακτικά Συμποσίου (Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών, 5-6 Νοεμβρίου 1999), εκδόσεις Πατάκης, Αθήνα 2002, 165 σελ. (Avant propos, σ. 9-17).
—— (Επιστημονική επιμέλεια), Identité culturelle. Littérature, histoire, mémoire, Τετράδια Εργασίας – 30, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Αθήνα 2006, 220 σελ.
—— (Επιστημονική επιμέλεια σε συνεργασία), Les échelles de la mémoire en Méditerranée, sous la direction de Maryline Crivello, coordonné par Karine-Larissa Basset, Dimitri Nicolaïdis et Ourania Polycandrioti, Actes Sud / MMSH, coll.: «Études méditerranéennes», 2010, 362 p.
(Επιστημονική επιμέλεια), Figures d’intellectuels en Méditerranée, 18e-20e siècles, Coordination du numéro spécial, revue Rives méditerranéennes, 50 (2015), 154 p.
https://rives.revues.org/4760
(Επιστημονική επιμέλεια σε συνεργασία με την Άννα Ταμπάκη), Ελληνικότητα και ετερότητα. Πολιτισμικές διαμεσολαβήσεις και ‘εθνικός χαρακτήρας’ στον 19ο αιώνα, Πρακτικά συμποσίου, επιμέλεια Άννα Ταμπάκη, Ουρανία Πολυκανδριώτη, Τμήμα Θεατρικών Σπουδών / Πανεπιστήμιο Αθηνών – Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών / Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Labex TransferS, Αθήνα 2016, 2 τόμοι (472+562 σελ.).
ISBN 978-618-80943-9-0 [SET]
ISBN 978-618-80943-7-6
http://chrisalis.eu/images/tomos_a/files/assets/basic-html/page-1.html#
http://chrisalis.eu/images/tomos_b/files/assets/basic-html/page-1.html#
http://transfers.ens.fr/grecite-et-alteritetransferts-culturels-et-caractere-national-au-xixe-siecle
(Επιστημονική επιμέλεια σε συνεργασία με τον Loïc Marcou) και Πρόλογος (Préface) του αφιερώματος (section spéciale): «Littérature médiatique et transferts culturels en France, en Grèce et dans l’espace méditerranéen», Historical Review / Revue Historique, vol. 14 (2017).

Νικήτας Σινιόσογλου, Plato and Theodoret: The Christian Appropriation of Platonic Philosophy and the Hellenic Intellectual Resistance, Cambridge, Cambridge University Press, 2008.
, Radical Platonism in Byzantium: Illumination and Utopia in Gemistos Plethon, Cambridge, Cambridge University Press, 2011.
—, Αλλόκοτος Ελληνισμός. Δοκίμιο για την οριακή εμπειρία των ιδεών, Αθήνα, Κίχλη, 2016.
—, Μαύρες Διαθήκες. Δοκίμιο για τα όρια της ημερολογιακής γραφής, Αθήνα, Κίχλη, 2018.
—, The Cambridge Intellectual History of Byzantium (επιμ. με τον Anthony Kaldellis), Cambridge, Cambridge University Press, 2018.

Αλεξάνδρα Σφοίνη, Ξένοι συγγραφείς μεταφρασμένοι ελληνικά 15ος-17ος αιώνας, Ιστορική προσέγγιση του ελληνικού μεταφραστικού φαινομένου, πρόλογος Εμμ. Ν. Φραγκίσκος, Βιβλιοθήκη Ιστορίας των Ιδεών 3, Aθήνα 2003, ΚNE/EIE 84, 245 σελ.
(επιμέλεια – εισαγωγή), Ιστορία των εννοιών. Διαδρομές της ευρωπαϊκής ιστοριογραφίας, Θεωρία και Μελέτες της Ιστορίας 20, Αθήνα, ΕΜΝΕ – Μνήμων, 2006, 336 σελ.
—— (επιμέλεια σε συνεργασία με την Ελευθερία Ζέη), αφιέρωμα «Αυθεντίες. Κύρος και εξουσία στον χώρο της οθωμανικής και βενετικής κυριαρχίας 15ος-19ος αι.» στη μνήμη της Μάρθας Πύλια (πρόλογος Σπύρος Ασδραχάς), Τα Ιστορικά, 59 (2013), σ. 278-471.
(επιμέλεια - πρόλογος), Special Section «Transferts culturels et traduction (XVIIIe-XXE siècles)», Historical Review / La Revue Historique, ΧΙΙΙ (2015), σ. 9-141.
—— —— (επιμέλεια – πρόλογος), Loukia Droulia, Philhellénisme. Ouvrages inspirés par la guerre de l’Indépendance grecque 1821-1833, Seconde édition revue et corigée sous la direction de Alexandra Sfoini, ΙΙΕ/EIE, Aθήνα 2017, 536 σελ.
—, Ξένοι συγγραφείς μεταφρασμένοι ελληνικά 1700-1832), ΙΙΕ/EIE, Aθήνα 2019.

Γιώργος Τόλιας (επιμέλεια), Ο Πυρετός Των Μαρμάρων, Μαρτυρίες για την Λεηλασία των Ελληνικών Μνημείων 1800-1820, Αθήνα, Ολκός, 1996, 265 σελ. (β΄ έκδοση Αθήνα, Το Βήμα, 2010, 330 σελ.).
——, La Médaille et la rouille. Images de la Grèce moderne dans la presse littéraire parisienne 1794-1815, Paris & Athènes, Hatier, 1997, 530 p.
——, (επιμέλεια σε συνεργασία με τους Μ. Γεωργοπούλου, C. Guilmet, Γ. Πίκουλα και Κ. Στάικο), Στα βήματα του Παυσανία: η αναζήτηση της Ελληνικής αρχαιότητας, Αθήνα, Κότινος για το ΕΙΕ και τη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, 2007, 253 σελ.

 

Δημοσιεύσεις του προγράμματος «Ιστοριογραφία (16ος-20ός αι.)»

Τριαντάφυλλος Ε. Σκλαβενίτης, Δ΄ Διεθνές Συνέδριο Ιστορίας, Ιστοριογραφία της νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας 1833-2002, Πρακτικά, επιμέλεια Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης, Τριαντάφυλλος Ε. Σκλαβενίτης, τ. Α΄-Β΄, Αθήνα, ΚΝΕ-ΕΙΕ, 2004. 
—, Πρακτικά του Συνεδρίου Η Λευκάδα και οι ιστορικοί της, 19ος-20ός αι., Πνευματικό Κέντρο Δήμου Λευκάδας, Γιορτές Λόγου και Τέχνης, Λευκάδα 5-7 Αυγούστου 2008, επιμέλεια Τριαντάφυλλος Ε. Σκλαβενίτης και Σπύρος Ι. Ασδραχάς, Αθήνα 2009. Παράρτημα: «Επιλογή Βιβλιογραφίας λευκαδικής Ιστοριογραφίας», σ. 277-282.

Γιάννης Κουμπουρλής, La formation de lhistoire nationale grecque. Lapport de Spyridon Zambélios (1815-1881), ΙΝΕ/ΕΙΕ αρ. 87, Athènes 2005, 381 pp.
—, Οι ιστοριογραφικές οφειλές των Σπ. Ζαμπέλιου και Κ. Παπαρρηγόπουλου. Η συμβολή Ελλήνων και ξένων στη διαμόρφωση του τρίσημου σχήματος του ελληνικού ιστορισμού (1782-1846), ΙΙΕ/ΕΙΕ, Τομέας Νεοελληνικών Ερευνών 128, Αθήνα 2012, 599 σ.

 

 

 

 

 

 


© National Hellenic Research Foundation (NHRF), 48 Vassileos Constantinou Ave., 11635 Athens, Greece, Tel. +302107273700, Fax. +302107246618